مقایسة شعر «عشق بتان» رشید وطواط با شعر «ذخیرة» آپولینر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی

10.29252/kavoshnameh.19.36.33

چکیده

کالیگرام(Calligramme)، نوعی شعر کانکریت(Concrete poetry)است که گیوم آپولینر(1918-1790)، شاعر فرانسوی، آن را برای اوّلین‌بار در ادبیّات فرانسه مطرح کرد و بنیاد نهاد. کالیگرام در زبان فرانسه، به معنای خطّاطییا نقّاشیخط است. در اصطلاح ادبی، نوعی جریان شعری است که از ترکیب سه هنر: نوشتار، گرافیک و خوشنویسی ایجاد می‌شود. نوع چینش و ترکیب واژه‌ها و جملات نوشتاری شعر کالیگرام، به گونه‌ای است که یک تصویر گرافیکی مثل تصویر پرنده، درخت، گل، شمشیر، چهرۀ انسان و... را تشکیل می‌دهد. ضمناً متن شعر، با خطّ زیبای خوشنویسی نوشته می‌شود. در این مقاله، تلاش نگارنده بر این بوده که با نگرش تطبیقی، بین یکی از کالیگرام‌های آپولینر با عنوان «شعر ذخیره» با نمونه‌ای از شعرهای توشیح(مشجّر) رشیدالدّین وطواط با عنوان «عشق بتان» مقایسه‌ای انجام دهد. اهمّیّت و ضرورت تحقیق، کشف و شناسایی مشابهت‌های فرمالیستیو همانندی‌های گرافیکی میان این‌دو گونة شعری از ادبیّات دو کشور متفاوت است که می‌تواند حکایت از روابط پنهان و پیدای هردو کشور داشته باشد. نتیجة سخن این است که دو شعر مذکور حدّاقل از چهار جهت با همدیگر شباهت شکلی دارند: 1- تجسّمی بودن هردو شعر 2- مشابهت محتوایی و مضمونی 3- آمیختگی هر دو شعر با هنر خوشنویسی 4- توجّه متوازن به بُعد شنیداری و گرافیکی هر دو شعر.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparison between Rashid Vatvat's Poem of "Eshge Botan" and Apollineire's Poem of "Save"

نویسنده [English]

  • nosratollah dinmohammadi karasfi
member of azad university
چکیده [English]

Calligramme is a kind of concrete poetry that Guillaume Apollinaire (1918-1790), French poet, raised it for the first time in French literature. Calligramme in French, means calligraphy or painting of a line. In literary terms it is a poem that flows from the combination of the three kinds of arts: text, graphics and calligraphy. The arrangement of the written words and sentences in calligramme poetry is in such a way that it can create graphic image such as the image of the bird, tree, flower, sword, human face. In this article, the author has made an effort to compare a calligramme by Apollinaire called "Save" with one which is called Eshge Botan by Rashid Aldin Vatvat. The significance of the research is due to the fact that it can lead to the discovery and identification of the similarities between the two species of poetry in terms of formalism and graphics in two different countries. The results of the study indicate that the two forms of calligrammes in two countries have four formalistic common grounds: 1. the visual aspect of both poetry. 2. the content and thematic similarities. 3. a mixture of poetry and calligraphy. 4. a balanced attention to both audio and graphic aspect of the poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Calligramme
  • concrete poetry
  • Guillaume Apollinaire
  • Rashid Aldin Vatvat
- آذر، اسماعیل(1387)، ادبیّات ایران در ادبیّات جهان، تهران، انتشارات سخن.
2- انوشه‌، حسن(1376)، فرهنگ‌نامة‌ ادبی‌ فارسی: دانش‌نامة ادب فارسی، جلد 2، تهران‌، سازمان‌ چاپ‌ و انتشارات‌ وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی‌.
3- باطنی، محمّدرضا(1378)، فرهنگ معاصر انگلیسی– فارسی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.
4- برونیگ، لروی سی و گیوم آپولینر(1382)، نویسندگان قرن بیستم فرانسه، ترجمة عبدالله کوثری، تهران، نشر ماهی.
5- جعفری، سیاوش(1394)، شعر نو در ترازوی تأویل، تهران، انتشارات مروارید. 
6- حدیدی، جواد(1373)، از سعدی تا آراگون، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
7- حسن لی، کاووس(1383)، گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران، نشر ثالث.
8- حسینی، صالح(1371)، نیلوفر خاموش، تهران، انتشارات نیلوفر.
9- خانلری(کیا)، زهرا(1375)، فرهنگ ادبیّات جهان، تهران،انتشارات خوارزمی.
10- داد، سیما(1375)، فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه‌نامة مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی، چاپ دوّم، تهران، انتشارات مروارید.
11- ده‌بزرگی، غلامحسین(1386)، تاریخ ادبیّات جهان از آغاز تا پایان سدة بیستم، تهران، نشر زوار.
12- رستگار فسایی، منصور(1380)، انواع شعر فارسی، چاپ دوم، شیراز، انتشارات نوید شیراز.
13- روزبه، محمّدرضا(1386)، ادبیّات معاصر ایران(شعر)، چاپ سوم، تهران، نشر روزگار.
14- رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمّد بن حکیم بن عبدالرّحمن بن آدم(1372)، گزینة اشعار پارسی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ هشتم، تهران، انتشارات صفی علیشاه.
15- سعادت، اسماعیل(1384)، ادبیّات تطبیقی(فارسی– فرانسه)، جلد اوّل، تهران، فرهنگستان زبان و ادبیّات فارسی.
16- شمس لنگرودی(محمّدتقی جواهری گیلانی)(1381)، تاریخ تحلیلی شعر نو، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.
17- شمس قیس رازی(1373)، اَلمُعجم فِی معاییر اشعار العجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران، انتشارات فردوس.
18- شمیسا، سیروس(1383)، نقد ادبی، تهران، انتشارات فردوس.
19- -----------(1372)، نگاهی تازه به بدیع، چاپ پنجم، تهران، انتشارات فردوس.
20- صفّارزاده‌، طاهره‌(1365)، حرکت‌ و دیروز، چاپ دوم، شیراز، انتشارات نوید.
21- ------------(1366)، طنین در دلتا(مجموعة شعر)، چاپ دوم، شیراز، انتشارات نوید.
22- طهماسبی، فرهاد(1387)، درآمدی بر ادبیّات جهان، تهران، نشر بال.
23- علیپور، مصطفی(1378)، ساختار زبان شعر امروز، تهران، انتشارات فردوس.
24- محبتّی ، مهدی(1380)، بدیع نو، تهران، انتشارات سخن.
25- محسنی‌نیا، ناصر(1393)، ادبیّات تطبیقی در جهان: کلّیات، مبانی، مکاتب، تهران، انتشارات علم و دانش.
26- مولوی، مولانا جلال‌الدّین محمّد(1373)، مثنوی معنوی، مطابق نسخة تصحیح شدة رینولد نیکلسون، تهران، انتشارات بهنود.
27- میرصادقی‌، میمنت(1373)، واژه‌نامة‌ هنر شاعری، تهران‌، انتشارات مهناز.
28- نظری، سمیّه(1392)، پژوهشی در ادبیّات معاصر(شعر تجسّمی)، تهران، انتشارات لوح زرین.
29- نوری‌علا، اسماعیل(1373)، تئوری شعر از موج نو تا شعر عشق، لندن، انتشارات غزال.
30- همایی، جلال‌الدّین(1371)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ هشتم، تهران، نشر هُما.
31- هنرمندی، حسن(1350)، بنیاد شعر نو در فرانسه، تهران، انتشارات زوّار.
ب)مقالات:
1- جعفری، فریبا(1385)، «آب که قفس باشد»، فصلنامة انجمن ادبی اشراق، ادارة کلّ فرهنگ و ارشاد اسلامی زنجان، دورة جدید، شمارة سوم، صص41-29.
2- شعیری، حمیدرضا، حسینعلی قبادی و همکاران(1388)، «معنا در تعامل متن و تصویر: مطالعة نشانه - معناشناختی دو شعر دیداری از طاهره صفّارزاده»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، سال 6، شمارة 25، صص70-39.
3- صفّاری، عبّاس(1385)، «از پرندة توشیح تا پرواز کانکریت»(در معرّفی شعر کانکریت)، دوفصل‌نامة تخصّصی شعر گوهران، شمارة یازدهم و دوازدهم، بهار و تابستان، صص4-1.
4- وحیدیان کامیار، تقی(1375)، «علم بدیع مرواریدی آویخته بر گردن خوک»، مجلّة آشنا، شمارة 28، سال پنجم، فروردین و اردیبهشت، ص6.
 
ج) منابع لاتین:
1- Simpson, John and Edmund Weiner (1989), Oxford English Dictionar, United Kingdom: Oxford University.  
2- Leech, G. H. A Linguistic (1969), Guide to English Poetry, N.Y. Lonman.
3- Tolstoy, Leo (1963), What is Art.Translated from the original ms with an Trilling, Lione,. The Liberal imagination New York. Doubieday anchor Books.
د) سایر منابع:
1- غریبی، نوشین(1391)، بررسی تجربه‌های نوشتاری– بصری(کانکریت) در شعر معاصر فارسی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدة ادبیّات دانشگاه. کردستان.
2- آزرم، محمّد(1386)، «بحثی پیرامون شعر الکترونیک در عرصة دیجیتال»، سایت تفاوط، دسترسی در 2 مرداد 1386، از طریق نشانی:
3- پنجه‌ای، علیرضا(1387)، «ققنوسی که از دل خاک برخاست»: مصاحبة ماهنامة گیله‌وا با علیرضا پنجه‌ای در تبیین شعر توگراف و قالب‌های جدید دیداری، سایت پیامبر کوچک(پایگاه رسمی ادبی، رسانه‌ای و هنری علیرضا پنجه‌ای)، دسترسی در 24 دی 1387 از طریق نشانی:
4- پنجه‌ای، مزدک(1391)، «شعر دیداری معاصر(شعر توگراف، خواندیدنی، شعر دیجیتالی، عکّاشی و دموکراسی صدا در شعر)»، سایت لیلا صادقی، دسترسی در 25 آذر 1391 از طریق نشانی:
5- سُژه، ورونیک(1391)، کالیگرام: شعر ذخیره، ترجمة رضا اسپیلی، دسترسی در 22 فروردین 1391 از طریق نشانی:
6- محمودی، سهیل(1387)، شعر کانکریت و یادی از طاهره صفّارزاده، سایت ادبدان، دسترسی در 2 آبان1391، از طریق نشانی: