کیفیّت بازتاب آپوکالیپس در گذار از عصر اسطوره‌ به حماسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه قزوین

2 عضو هیئت علمی دانشگاه قزوین

10.29252/kavoshnameh.19.36.113

چکیده

یکی از مؤلّفه­های مشترک متون دینی و عرفانی «مکاشفه» یا «آپوکالیپس» است. بازتاب آپوکالیپس در خلال متون دینی، حماسی، عرفانی و اساطیری ملل مختلف نشانة حضور ژرف و نقش کم­نظیر عناصر ماورای طبیعی در ایجاد پیوندهای ناگسستنی میان آثار کهن دینی و عرفانی و اسطوره­ای است. مشابهت­های کتب مقدّس جهان؛ از جمله کتاب مقدّس(عهد  قدیم و عهد جدید)، آثار خلّاق صوفیانه و عرفانی مثل مثنوی مولانا، اشعار شاه نعمت‌الله ولی و حتّی اشعار سهراب سپهری، همچنین کتاب­های دینی- اسطوره­ای زرتشتیان و متون حماسی از جمله شاهنامه و ایلیاد و... در پرداخت یکسان و مشابه به حوادث آینده و گاه گذشته­محور، گواه این همبستگی یا مشابهت ساختاری است. نظر به نقش حیاتی این عنصر در ایجاد پویایی و ماندگاری آثار خلّاق، این جستار توصیفی- تحلیلی تلاش می­کند به فرایند گذار آپوکالیپس از اسطوره به حماسه بپردازد. هدف از این پژوهش، کشف بن‎مایه‎های آپوکالیپسی در متون اسطوره‎ای حماسی ویافتن وجوه شباهت و تفاوت در نوع عملکرد این عنصردر متن است‎ که می‎تواند کلیدی برای فهم پیچیدگی‎ها و گشایش گره‎های درون متون اساطیری و حماسی باشد. از نتایج تحقیق برمی­آید که توجّه به وجوه آپوکالیپسی متون حماسی، آبشخور اسطوره­ای متون حماسی را بیش از پیش برملا می­سازد. با این حال، هرچه از عصر اسطوره­ای به عصر حماسی نزدیک می­شویم، عناصر متافیزیکی، چون مکاشفات پیشگویانه، صورتی عقلانی­تر و انتزاعی­تر می­یابند. وجود جنبه های اساطیری به شکل کم رنگ‎تر و محدودتر در حماسه آشکار می‎گردد. همچنین عنصر آپوکالیپس در شاهنامه و گرشاسب‎نامه قوی‎تر و متنوّع‎تر نمود می‎یابد؛ ولی در کتب اساطیری و حماسی غرب چون اِنه‎اید، ایلیاد و ادیسه ابزار و اسباب کارکردهای آپوکالیپسی در دست خدایان و الهگان است و در بهشت گمشده با فضایی کاملاً متفاوت موارد پیش‎گویی و پس‎گویی بیشتر رویکردی آخرالزمانی و شهودی دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Reflection of the quality of Apocalypse in transition from Myth to Epic Era

نویسندگان [English]

  • fataneh sadeghian 1
  • mohamma shafie safari 2
  • ali ghasemzadeh 2
1 phD student of ghazvin university
2 member of ghazvin university
چکیده [English]

One of the common grounds of religious and gnostic texts is the presence of “apocalypse or revelation”. The presence of apocalypse in the course of religious, gnostic, epic and myth of various nations’ texts is an indication of the profound presence and unique role of supernatural elements in creating the inseparable unions among old religious, gnostic and mythological works. The similarities of world’s saint texts such as; the Old and New testaments, the creative mystical and gnostic works (like Masnavi by Molana, the poems of Shah Nemat-Allah Vali and even in Sohrab Sepehri’s poems, and also in Zoroastrian’s religious-mythological books, the epic texts of Shahname, Iliad and Odyssey etc.) in paying the similar attention to future events and sometimes past-based events is the sign of these commonalities or structural similarities. Due to the vital role of this element in creating the dynamism and stability of creative works, the authors of this descriptive-analytic research aim to carry out apocalypse from myth to epic meticulously. The research results indicate that attention paid to various kinds of apocalyptic epic texts reveals the mythological ranks of epic texts more than before. With this in mind, the more we get closer from mythological era to epic myth, the metaphysical elements such as fateful revelation get a more logical and abstract tinge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • epic
  • Myth
  • apocalypse
  • prediction
  • post-diction
الف)کتاب‌ها
1- آیدنلو، سجاد(1386)، از اسطوره تا حماسه، مشهد، انتشارات جهاد دانشگاهی.
2- اسدی طوسی، علی بن احمد(1389)، گرشاسب‌نامه، چاپ دوم، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
3- اسکینر، استفن(1392)، پیشگویی­های آخر زمان، ترجمة علی نظری نائینی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات المعی.
4- النجیری، محمود(1384)، آرمگدون(نبرد آخرالزّمان به روایت مسیحیان صهیونیست)، ترجمة قبس زعفرانی و رضا عبّاسپور، تهران، نشر هلال.
5- الیاده، میرچا(1382)، اسطوره، رؤیا، راز، ترجمة رؤیا منجّم، چاپ سوم، تهران، نشرعلم.
6- الیاده، میرچا( 1388)، شمنیسم، ترجمة محمّدکاظم مهاجری، چاپ دوم، قم، انتشارات ادیان.
7- اوزوالد، یان(1385)، خواب، ترجمة محمّدرضا باطنی، چاپ سوم، تهران، انتشارات توتیا.
8- بهار، مهرداد(1376)، پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ نهم، تهران، انتشارات آگه.
9- حق‌شناس، علی‌محمّد، و دیگران(1380)، فرهنگ هزاره، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.
10- روخلین، ل(1386)، خواب از نظر پاوولف(خواب مصنوعی، رؤیا، بهداشت و خواب)، ترجمة ولی‎الله آصفی، تهران، انتشارات گوتنبرگ.
11- ستوده، غلامرضا(1374)، نمیرم ازین پس که من زنده­ام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
12- سرّامی، قدمعلی(1383)، از رنگ گل تا رنج خار(شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه)، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
13- شمیسا، سیروس(1375)، انواع ادبی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
14- صفا، ذبیح الله(1390)، حماسه‌سرایی در ایران، چاپ پنجم، تهران، انتشارات فردوس.
15- فاطمی، سعید(1375)، مبانی فلسفی اساطیر یونان و رم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
16- فردوسی، ابوالقاسم(1386)، شاهنامه، بر اساس تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی، به اهتمام بهمن خلیفه، تهران، انتشارات طلایه.
17- قشیری، عبدالکریم بن هوازن(1388)، رسالة قشیریه، ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع‌الزّمان فروزانفر، چاپ دهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
18- کاشانی، عزّالدّین محمود(1367)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، تصحیح جلال الدّین همایی، چاپ سوم، تهران، انتشارات هما. 
19- کزّازی، جلال‌الدّین(1372)، رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران، نشر مرکز.
20- کوپ، لارنس(1384)، اسطوره، ترجمة محمّد دهقانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
21-گلسرخی، ایرج(1377)، تاریخ جادوگری، تهران، انتشارات علمی.
22- میلتون، جان(1387)، بهشت گمشده، ترجمة فریده مهدوی دامغانی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات تیر.
23- ویرژیل(ویرژیلوس مارو)، پوبلیوس(1390)، انِه اید، ترجمة جلال‌الدّین کزّازی، چاپ هفتم، تهران، نشر مرکز.
24- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان(1392)، کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ هشتم، تهران، انتشارات  سروش.
25- همیلتون، ادیت(1376)، سیری در اساطیر یونان و رم، ترجمة عبدالحسین شریفیان، تهران، انتشارات اساطیر.
26- هومر(1373الف)، ایلیاد، ترجمة سعید نفیسی، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
27- ----(1373ب)، اودیسه، ترجمة سعید نفیسی، چاپ دهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
28- یاحقّی، محمّدجعفر(1375)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیّات فارسی، چاپ دوم، تهران، انتشارات سروش.
ب) مقالات
1- قاسم‌زاده، سیّدعلی و حسینعلی قبادی، (1391)، «دلایل گرایش رمان­نویسان پسامدرنیته به احیای اساطیر»، فصلنامة ادب پژوهی، دورة 6، شمارة21، صص61-31.
2- گرجی، مصطفی، (1383)، «نقد و تحلیل آپوکالیپس در آثار عرفانی وحیانی و نقش آن در گفتگوی فرهنگ­ها»، فصلنامة پژوهش­های ادبی، شمارة 4، صص 166 – 145.
3- -----------، (1384)، «مکاشفه‎های پیشگویانة هشت کتاب سهراب سپهری»، دو فصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، دورة جدید، شمارة 5، صص 84-65.
4- میرزا نیکنام، حسین و محمّدرضا صرفی، (1381)، «پیش‎گویی در شاهنامه، مجلّة مطالعات ایرانی»، سال اوّل، شمارة 2، صص 153 تا 172.
5. نوریان، بیتا و فریده داوودی مقدّم، (1392)، «مفهوم آپوکالیپس و ارتباط آن با سبک‌شناسی با توجّه به داستان خواب گنج مثنوی»، فصلنامة بهار ادب، دورة6، شمارة2، صص437-422.
ج) منبع لاتین:
1- Encyclopaedia Britannica(1998).