رویکرد باطنی برهان‌الدّین محقّق ترمذی و تأثیر آن در آثار مولوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیآت علمی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در این مقاله اهمّیّت مفهوم «باطن دین» و تفسیرهای باطنی از آیات قرآن در تأویلات برهان­الدّین محقّق ترمذی نخستین مربّی مولانا در خردسالی و مرشد وی بعد از فوت بهاءالدّین توجّه شده و نفوذ و تأثیر ذهن و زبان برهان­الدّین محقّق ترمذی در مولانا جلال­الدّین رومی بحث شده است. برتر دانستن بی قید و شرط وجه باطنی دین نسبت به وجه ظاهری آن در اندیشه‌های ترمذی و اهمّیّت تفسیرهای عرفانی آیات قرآن برای انتقال این مفهوم در مقالات وی برجستگی آشکاری دارد. شیوة عرفانی تفسیر آیات او را به افقهای باطنی و زبانی خاص رهنمون شده است. این شیوه به همراه استفاده از زبان مجازی، نماد، استعاره و تمثیل برای استخراج معانی باطنی آیات به­منظور درک فایدۀ عرفانی این شیوه در معارف برهان­الدّین محقّق ترمذی، و ذکر موارد مشابه و موازی این تأویلات در مثنوی و فیه مافیه مولوی، فرازهای اصلی این تحقیق و بررسی را تشکیل می دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Esoteric Approach of Muhaqiq Tirmidhi to Quran and its impact on Rumi

نویسنده [English]

  • maryam Mosharraf
Faculty Member, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Esoteric views of Burhan al- Din Muhaqiq Tirmidhi induced a great impact on Rumi. In this article I would try to show how important the concept of interior aspect of religion and mystical exegeses of Quran are in understanding the thoughts and words of Burhan al- Din Muhqiq, to examine how and why his words have in their turn, influenced Rumi enormously. My main concern here would be the inward aspect of religion in Burhan’s eyes and words according to his Maarif, and his method of using mystical commentary of Quran by means of figurative tropes, symbolic language, metaphors and allegories, which is reflected in Rumi’s Mathnawi and Fih ma Fih.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Burhan al-Din Muhaqiq Tirmidhi
  • Rumi
  • Maarif
  • Mathnawi
  • Mystical exegeses
  • Quran
 
1- ابن کثیر، اسمعیل بن کثیرالقرشی­الدّمشقی(1415ق)، تفسیرالقرآن­العظیم، اشرف علی، تصحیحه علی شیری، بیروت، دار الاحیاء التّراث العربی.
2- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی بن محمّد بن احمد الخزاعی نیشابوری(1378)، روض­الجنان و روح­الجنان فی تفسیر القرآن، به کوشش و تصحیح محمّدجعفر یاحقی و محمّد مهدی ناصح، ویراستة محمّدحسن خزاعی، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش­های اسلامی.
3- بهاء ولد(1352)، «معارف» مجموعة مواعظ و سخنان سلطان­العلما بهاء­الدّین محمّدبن­حسین خطیبی بلخی مشهور به بهاء­ولد اهتمام بدیع­الزّمان فروزانفر، تهران، ادارة کلّ نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
4- پورنامداریان، تقی(1394)، داستان پیامبران در کلّیات شمس شرح و تفسیر عرفانی داستان‌ها در غزل‌های مولوی، ویرایش جدید، تهران، نشر سخن.
5- ثعلبی، ابواسحاق احمد(1422ق)، الکشف و البیان­المعروف تفسیرالثعلبی، دراسة و تحقیق ابو محمّد ابن عاشور، مراجعه و تدقیق نظیر ساعدی، لبنان، دارالتّراث العربی.
6- زرّین­کوب، عبدالحسین(1362)، ارزش میراث صوفیّه، تهران، انتشارات امیرکبیر.
7- ------------------(1374)، پلّه­پلّه تا ملاقات خدا، تهران، انتشارات علمی.
8- ------------------(1357)، جستجو در تصوّف ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر.
9- ------------------(1362)، دنبالة جستجو در تصوّف ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر.
10- سپهسالار، فریدون احمد(1385)، زندگینامة مولانا جلال­الدّین مولوی، با تصحیح و مقدّمة سعید نفیسی، تهران، انتشارات اقبال.
11- محقّق ترمذی، برهان­الدّین(1377)، معارف، به همراه سورة محمّد و فتح، با تصحیحات و حواشی بدیع الزّمان فروزانفر، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
12- مولانا جلال الدین محمّد بلخی(1386)، فیه­مافیه، تحقیق بدیع­الزّمان فروزانفر، تهران، انتشارات امیرکبیر.
13- ---------------------(1387)، غزلیّات شمس تبریز، مقدّمه، گزینش و تفسیر محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر سخن.
14- مولانا جلال­الدّین محمّد بلخی(1373)، مثنوی معنوی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
15------------------------(1373)، مکتوبات، تصحیح توفیق سبحانی، به انضمام مقدّمه‌های عبدالباقی گولپینارلی و فریدون نافذ اوزلوک، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ب) مقالات:
1- لاهوتی، حسن(1388)، «آثار مولانا جلال­الدّین در ایران» مجلّة اطّلاعات و معرفت، آبان 1388، شمارة 44، ص42-35.
2- موحّد، محمّد علی و توفیق سبحانی(1384)، «آثار منثور مولانا»، ماهنامة کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شهریور 1384، شمارة 95، صص15-6.
3- موریسون، جورج(1372)، «آثار صوفیّه در قرون وسطی به نثر فارسی»، مترجم امیره ضمیری، مجلّة فرهنگ(1388-1366)، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة 14، پاییز1372، صص240-210.
ج)منابع الکترونیک:
1- کتابخانة دیجیتال نور: http://www.noorlib.ir 
2- پایگاه مجلّات تخصّصی نور: http://www.noormags.ir   
3- نرم افزار جامع التفاسیر3، دایرة­المعارف چند رسانه­ای قرآن کریم، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.