نگرشی بر جامعه‌شناسی تولید آثار ادبی بین سال‌های1320 تا 1345با تکیه بر ترجمة‌ رمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته ترجمه دانشگاه علامه طباطبایی/مربی دانشگاه ولیعصر رفسنجان/

2 دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

سقوط رضاشاه و کودتای1332 تحوّلات سیاسی-اجتماعی خاصّی درپی‌ داشت که بازتاب آنها را علاوه بر حوزة سیاست، در قلمرو ادبیّات فارسی نیز می‌توان دید. پژوهش حاضر قصد دارد تا این بازتاب‌ها را در ادبیّات داستانی، بویژه رمان، از منظر نظریّة «جامعه‌شناسی تولید آثار فرهنگی» بررسی‌نماید. بدین منظور، ابتدا، با تکیه بر مفهوم «میدان»، ساختارهای سیاسی-‌اجتماعی حاکم بر فضای ادبی بررسی‌ و تأثیر ترجمه‌ در تکوین رمان فارسی در قالب میدان ادبی مشخّص‌ می‌شود. سپس، برای نشان‌دادن پیوند بین مفاهیم «میدان» و «عادت‌واره»، در این نظریّه، فعّالیّت‌های چهار نویسنده‌مترجم: صادق هدایت، ابراهیم گلستان، محمود اعتمادزاده و سیمین دانشور به­عنوان نمونه در قالب عادت‌واره تحلیل‌می‌شود. در نهایت، به نظر می‌رسد که این نظریّه در پیوند دادن ساختارهای کلان سیاسی-‌اجتماعی‌ با ساختارهای خردی نظیر شرایط خانوادگی، انگیزه‌های شخصی، اهداف اقتصادی و غیره ثمربخش بوده و از رهگذر آن بتوان خاستگاه تحوّلات حاصل در ادبیّات داستانی و عاملیّت تولیدکنندگان ادبی، از جمله مترجمان، نویسندگان و نویسنده‌- مترجمان را درک‌کرد. امّا، با تمرکز بر دورة تاریخی1320 تا 1345 نتیجه ‌گرفته می‌شود که ترجمة آثار ادبی بیگانه، به زبان فارسی، در تغییر ساختار داخلی میدان ادبی نقش داشته ‌است، به‌صورتی‌که داستان کوتاه در دهة بیست به مثابة قالبی مستقل شناخته‌ شد و فرم و مضمون رمان فارسی نیز تحوّلات مثبتی را از سرگذراند که اینها حاصل رابطة بین میدان‌های قدرت و تولید آثار ادبی و همچنین وام‌دار عادت‌وارة مترجمان و نویسنده‌مترجمانی است که با تمرکز بر ترجمة داستان کوتاه و رمان در دهه‌های بیست و سی ساختار این تولیدات را متحوّل‌ ساخته و رﺋالیسم روسی و اگزیستانسیالیسم را در آثار نویسندگان ایرانی رواج دادند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Sociological Investigation of Literary Productions between 1320 and 1345 with Special Attention to Novel Translation

نویسندگان [English]

  • Parvaneh Maazallahi 1
  • Gholamreza Tajvidi 2
1 Allameh Tabatabaei University & MA Valieasr Rafsanjan University
2 Associate of Allameh Tabatabaei University
چکیده [English]

The oust of Reza Shah in 1320 and fall of Mosadeq government in 1332 culminated with sociopolitical transformations which had certain repercussions in Persian literature. The present study aims to detect these repercussions in the domain of Persian fiction particularly novel applying Bourdieu’s theory of sociology of cultural production. To do this, sociopolitical conditions dominating literary atmosphere of the specified time period are studied in terms of the concept of ‘field’, then, the influences of translation as a social action on the development of Persian fiction particularly Persian novel is investigated in the framework of literary field. As the next step, productions and activities of two author-translators, i.e. Sadeq Hedayat and Ibrahim Golistan, are investigated in terms of habitus to clarify the link between the concepts of field and ‘habitus’. As a conclusion, it appears that this theory provides an opportunity to link the macrostructures of sociopolitical situations to microstructures as family conditions, personal motives, literary position, economical purposes, political doctrines and personal interests. Accordingly, the origin of developments in Persian fiction is detected and the agency of cultural producers as authors, translators and author-translators is elaborated on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pierre Bourdieu
  • Fiction
  • author-translators
  • habitus
  • literary field
الف)کتاب‌ها:
1- باشتنی، موسی­الرّضا؛ مهین فضائلی­جوان و عبّاس کیهانفر(1380)، فهرست کتاب­های فارسی شدة چاپی از آغاز تا سال1370، جلد 4-1، زیر نظر محسن ناجی نصر آبادی، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
2- پرستش، شهرام(1392)، روایت نابودی ناب(تحلیل بوردیویی رمان بوف کور در میدان ادبی ایران)، تهران، نشر ثالث.
3- جاهد، پرویز(1384)، نوشتن با دوربین: رو در رو با ابراهیم گلستان، تهران، نشر اختران.
4- روزبه، محمّدرضا(1388)، ادبیّات معاصر ایران، تهران، نشر روزگار.
5- عبداللّهیان، حمید(1391)، کارنامة نثر معاصر، تهران، انتشارات پایا.
6- کمالی، محمّدجواد(1392)، تاریخ ترجمه از فرانسه به فارسی، مشهد، انتشارات سخن­گستر.
7- مرادی، فرید(1394)، تاریخ چاپ و نشر کتاب در ایران از برآمدن تا انقلاب، تهران، انتشارات خانة کتاب.
8- میرعابدینی، حسن(1387)، صد سال داستان‌نویسی ایران، تهران، نشر چشمه.
9- میرعابدینی، حسن(1392)، سیر تحوّل ادبیّات داستانی و نمایشی از1320 تا 1332، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
10- نوابی، داود(1388)، تاریخچة ترجمه از فرانسه به فارسی در ایران از آغاز تا کنون، کرمان، انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
ب)مقالات
1-آذزنگ، عبدالحسین(1394)، انتسشارات نیل، مجله بخارا،شماره 108،مهر و آبان 1394،صص440-443.
2- آذرنگ، عبدالحـسین(1392)، «تاریخ نشر کتاب در ایران»، مجلّة بخارا، سال22،
ش97، صص78-71.
3- پرستش، شهرام و کریستف بالایی،(1383) «پیدایش رمان فارسی نشانة مدرنیته است»، کتاب ماه علوم اجتماعی، فروردین1383، ش78.
4- شکروی، شادمان و افسانه صحتی(1384)، «بررسی وجود اشتراک و افتراق داستان‌های کوتاه آنتوان چخوف و صادق هدایت»، پژوهش­های علوم انسانی، ش54، صص330-313.
5- صادق‌زاده اروبادی، رکسان(1392)، «نقش مجلّة سخن در ادبیّات معاصر فارسی و «پذیرش» ادبیّات فرانسه در سال‌های1357-1322شمسی»، مجلّة بخارا، ش94، صص 270-260.
6- کریمی‌مطهّر، جان­الله(1380)، «تأثیر آنتوان چخوف بر ادبیّات معاصر ایران»، مجلّة پژوهش زبان‌های خارجی، ش11، صص155-147.
7- ناتل خانلری، پرویز(1344)، «بیست و دومین سال سخن»، مجلّة سخن، ش6، صص563-560.
ج) پایان­نامه­ها:
1- اختری، نرگس(1392)، تحلیل فرمالیستی آثار ابراهیم گلستان و بهرام صادقی و مقایسة آنها، دانشگاه آزاد اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشدزبان و ادبیات فارسی.
2- شیری، قهرمان(1374)، پیش‌درآمدی بر داستان کوتاه در آثار داستان‌نویسان پیشگام ایران، دانشگاه تهران: پایان نامه کارشناسی ارشدزبان وادبیّات فارسی.
د) منابع الکترونیک:
1- اکبریانی، محمّدهاشم(1389)، «حزبی که ادبیات ایدﺋولوژیک می‌خواست»،
ه) مصاحبه‌ها:
1- سازمان اسناد و کتابخانة ملّی، گروه اطّلاع‌رسانی دیداری شنیداری، مصاحبه با هوشنگ گلشیری توسّط پیمانه صالحی، 7/9/75.
2- سازمان اسناد و کتابخانة ملّی، گروه اطّلاع‌رسانی دیداری شنیداری، مصاحبه با جمال میرصادقی توسّط پیمانه صالحی، 25/3/83.
و) منابع لاتین:
1- Bourdieu, P. (1990). In other words: Essays towards a reflexive sociology. M. Adamson (trans). Stanford: Stanford University Press
2- Bourdieu, P. &Wacquant, L. (1992). An Invitation to Reflexive Sociology.R.Johnson(Ed), Cambridge:  Cambridge University Press.
3- Bourdieu, P. (1996). The Rules of Art: Genesis and Structure of the Literary Field. Tr.S. Emanuel ,California: Stanford University Press. 
5- Bourdieu, P. (1993). The Field of Cultural Production. R. Johnson (Ed). Cambridge: Cambridge University Press.
6- Frère, B. (2011). Bourdieuʼs Sociological Fiction: A Phenomenological Reading of Habitus.  In S. Susen and B. Turner (Eds). The  Legacy of Pierre Bourdieu, USA: Anthem Press, 247-271.
7- Grenfell, M. (1996). ‘Bourdieu and Initial Teacher Education’. British Educational Research Journal. Vol. 22 (3). , pp. 287-303.
8- Joas, H & Knöbl, W. (2011). Between Structuralism and Theory of Practice: The Cultural Sociology of Bourdieu. In S. Susen and B. Turner (Eds). The Legacy of Pierre Bourdieu, USA: Anthem Press, 1-31.
9- Susen, S and B. Turner (Eds). The Legacy of  Pierre Bourdieu, USA: Anthem Press, 1-31.