ضرورت تصحیح دوباره کتاب قرّة العین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 زبان و ادبیات فارسی، داتشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران،

10.29252/kavosh.2020.1741

چکیده

قرّة­العین یا قرّ­ةالعیون یکی از متون کهن فارسی در زمینۀ تطبیق امثال عربی و فارسی با یکدیگر و نیز با آیات قرآن است که بیش از چهل سال پیش به کوشش امین پاشا اجلالی برمبنای دو نسخۀ دانشگاه تهران (مورّخ 867هـ . ق.) و کتابخانۀ ملّی تبریز (مورّخ 938 هـ . ق.) تصحیح و در سلسلۀ انتشارات استادان زبان فارسی چاپ و منتشر شده است. این مقاله بر آن است تا با بررسی این چاپ و مقایسۀ آن با نسخ کهن کتاب، کاستی­ها و اشکالات این تصحیح را نشان دهد و ضرورت تصحیح دوبارۀ آن را گوشزد نماید. در این راستا، افزون بر دو نسخۀ مورد استفادۀ اجلالی، از نسخه­های همایی (مورّخ 651 هـ . ق.)، کتابخانۀ فاتح (مورّخ 722 هـ . ق.)، دو دستنویس کتابخانۀ ایاصوفیا (یکی مورّخ 897 هـ . ق.و دیگری از سدۀ نهم) و نسخۀ کتابخانۀ آیت­اللّه مرعشی (مورّخ 902 هـ . ق.)، بهره برده و نشان داده­ایم که انتخاب نابجای نسخ مورد استفاده علی­رغم شناخت نسخ کهن­تر، بهتر و صحیح­تر، عدول بی­جهت از ضبط نسخۀ اساس، ثبت نادرست یا بعضًا ناقص اختلاف دو نسخه و ذکر نکردن برخی اختلافات، مهم­ترین اشکالات این چاپ بوده است. دسترسی به دستنویس­های مهم شناخته شده و نویافته از دیگر دلایل ضرورت تصحیح دوبارۀ اثر است که از یک سو، در انتخاب ضبط صحیح­تر واژه­ها و عبارات، مؤثر است و از سوی دیگر، نشان می­دهد که مثل­ها، حکایات و اشعاری در متن اصلی اثر وجود داشته که در دو نسخۀ مورد استفادۀ مصحح افتادگی داشته و بدین دلیل، به کتاب راه نیافته و از چشم خوانندگان دور مانده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The necessity of editing Qurat al Ayn (the book of proverbs)

نویسندگان [English]

  • Salman Saket 1
  • Zahra Mahmoudi 2
1 Persian Language & Literature Department, Literature & Humanities Faculty, Ferdowsi University Of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Faculty of Persian language & literature, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Qurrat al ‘Ayn is one of the classical Persian texts which compares Persian proverbs with Arabic proverbs. It also compares these proverbs with the Quran verses. This book has been edited and published based on two manuscripts; namely, the manuscript of the University of Tehran (1462) and the manuscript of Tabriz National Library (1531) by Amin Pasha Ejlali more than forty years ago. This study illustrates the imperfections of the previous edition by showing the differences between the old manuscripts and Ejlali’s edition. It also ascertains the necessity of a new edition of this manuscript. Editors of this new edition have used older handwritten versions of this book, like those of Homaei’s (1253), Fatih Library’s (1322), Mara’shi Library’s (1496), as well as two manuscripts of Ayasofya Library (1492 & 16th century). They have shown that choosing less important manuscripts, not recording the base manuscript’s words and even recording wrong or incomplete recording of the manuscripts used, are the most important drawbacks of the previous edition. Availability of older important manuscripts is another reason for the establishment of a new edition. This new edition proves that some of anecdotes and Persian or Arabic poems were missed in the older edition and also there are way better records to be published.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qurrat al-Ayn (Qurrat al-Oyun)
  • Edition
  • Codicology
  • Arabic and Persian Proverbs
  1. الف)کتابها:

    1. آملی،شمس­الدّین محمّد بن محمود. (1381). نفایس­الفنون فی عرایس العیون. به تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، اسلامیه.
    2. ابن سلّام،الامام الحافظ ابی عبید القاسم. (1400).کتاب الامثال. حقّقه و علق علیه و قدّم له: الدّکتور عبد المجید قطامش، دمشق، جامعة الملک عبد العزیز.
    3. اصفهانی، محمود بن محمد بن الحسین. (1364). دستورالوزارة. مصحّح: رضا انزابی نژاد، تهران، امیر کبیر.
    4. بهائی‏،بهاء الدین محمد العاملی.(1403/1983).کشکول. بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ ششم.
    5. بهمنیار،فریدون. (1361). داستان­نامه بهمنیار. تهران، دانشگاه تهران.
    6. تبریزی، یار احمد. (1342). طربخانه: رباعیات حکیم عمر خیّام نیشابوری، با تصحیح، مقدّمه، اضافات و تعلیقات جلال الدین همایی، تهران: انتشارات انجمن آثار ملّی.
    7. ثعالبی‏،أبو منصور عبد الملک بن محمد بن إسماعیل. (1381/1961). التمثیل و المحاضرة. تحقیق: عبد الفتّاح محمّد الحلو، قاهرة، دار احیاء الکتب العربیه.
    8. حبله رودی،محمّد علی. (1344). مجمع­الامثال. ویراسته صادق کیا، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، اداره فرهنگ عامه.
    9. حسینی اشکوری، سیّد جعفر. (1393). فهرست نسخه­های خطّی کتابخانۀ سریزدی یزد. چاپ اوّل، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
    10. حسینی، سیّد محمّد تقی. (1390). فهرست دست­نویس­های فارسی کتابخانۀ ایاصوفیا (استانبول). چاپ اوّل، تهران: مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    11. حمدون،علی. (1996). التذکرة الحمدونیة. به تحقیق احسان عباس و بکر عباس، بیروت دار صادر.
    12. خاقانی، بدیل­بن علی. (1357). دیوان خاقانی شروانی، به کوشش ضیاء­الدّین سجادی. تهران، زوّار، چاپ دوم.
    13. خوارزمی،ابوبکر.(1424).الامثال المولدّة.به تصحیح محمّدحسین اعرجی، ابوظبی، دارالثّقافیة.
    14. دانش­پژوه، محمّدتقی. (1339). فهرست نسخه­های خطّی کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیّات تهران. شمارۀ 1، سال هشتم، صص 378-383.
    15. درایتی، مصطفی. (1389). فهرستوارۀ دست­نوشته­های ایران (دنا). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    16. درایتی، مصطفی. (1390). فهرستگان نسخه­های خطّی ایران. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
    17. دمانیسی سیواسی،احمدبن احمد. (1381). مجمل الاقوال فی الحکم و الامثال. نسخه برگردانان: ایرج افشار، محمود امیدسالار، تهران، طلایه.
    18. دمانیسی سیواسی،احمدبن احمد. (1393). مجمل الاقوال فی الحکم و الامثال. تحقیق و تصحیح فاطمه توکّلی رستمی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    19. دو فوشه کور- هانری، شارل. (1377). اخلاقیات: مفاهیم اخلاقی در ادبیّات فارسی از سدۀ سوم تا سدۀ هفتم هجری. ترجمۀ محمّد علی امیرمعزی، عبدالمحمّد روح­بخشان. چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    20. دهخدا،علی اکبر. (1383).امثال و حکم. تهران، امیر کبیر، چاپ دوازدهم.
    21. دهخدا،علی اکبر و همکاران. (1373). لغتنامه. تهران، دانشگاه طهران.
    22. رازی، محمدبن ابی بکر عبدالقادر. (1371). امثال و حکم. با مقدمه شاکر الفحام، ترجمه و تصحیح و توضیح از فیروز حریرچی، تهران، دانشگاه تهران.

    23. الزمخشری،محمود بن عمر. (1397). المستقصی فی امثال العرب. بیروت، دارالکتب العلمیه.

    1. ظهیری سمرقندی‏،محمّد بن علی. (1381). سندبادنامه. مقدّمه، تصحیح و تحقیق: محمّد باقر کمال الدینی‏، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب.
    2. العسکری، الشیخ الادیب ابی الهلال. (1420). جمهرة الامثال. حقّقه و علق حواشیه و وضع فهارسه: محمّد ابوالفضل ابراهیم، عبد المجید قطامش، بیروت، دارالفکر.
    3. قاضی اوش. (722 هـ . ق.) قرّة­العین. دست­نویس کتابخانۀ فاتح به شماره 4064.

    27. قاضی اوش. (بی­تا). قرّة­العین. کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 1/635 [نسخۀ مورد استفادۀ دهخدا].

    1. قرّة­العین (مشتمل بر امثال و حکم فارسی و عربی و نوادر حکایات). (1354). به اهتمام امین پاشا اجلالی، تبریز: چاپ شفق. 
    2. متنبی، احد بن حسین. دیوان. (1357). شرح عبدالرحمن البرقوقی، بیروت:دارالکتاب العربیه.
    3. منزوی، احمد. (1348). فهرست نسخه­های خطّی فارسی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی منطقه­ای.
    4. مولوی، جلال­الدین محمّد. (1363). کلیات شمس تبریزی. با تصحیحات و حواشی بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
    5. میبدی یزدی، کمال الدین میرحسین بن معین الدین. (1389). شرح دیوان منسوب به امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیهما السلام. مقدمه و تصحیح حسن رحمانی و ابراهیم اشک، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب، چاپ سوم.
    6. المیدانی،احمد بن محمّد بن ابراهیم النیسابوری. (1407). مجمع الامثال. قدم له و علق علیه: نعیم حسین زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه.
    7. میرافضلی، سیّد علی. (1382). رباعیّات خیّام در منابع کهن. چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    ب)مقالات:

    1. آدینه کلات، فرامرز و ساکت، سلمان. (1392). «بازنگری در معنای ملطّفه». فرهنگ­نویسی (ویژه­نامۀ مجلۀ نامۀ فرهنگستان)، شمارۀ 5 و 6، ص 309-322.
    2. بیانی، مهدی. (1338). «قرّة­العیون». راهنمای کتاب، شمارۀ پنجم، سال دوم.
    3. چترایی عزیزآبادی، مهرداد. (1395). «رسائل نویافته و یادداشت­های پراکندۀ مندرج در مجموعۀ دست­نویس سدۀ هفتم». کتاب­گزار. سال اوّل، شمارۀ دوم و سوم، صص 297-315.
    4. ساکت، سلمان و محمودی، زهرا. (1396). «معرفی و بررسی کهن­ترین نسخۀ شناخته شدۀ قرّة­العین»، آینۀ میراث، شمارۀ 61، صص 155-176.
    5. صادقی، علی­اشرف. (1373). «بعضی تحولات ناشناختۀ کلمات عربی در زبان فارسی». مجلۀ زبان­شناسی، سال یازده، شماره 1، ص 2- 11.
    6. صفری آق قلعه، علی. (1392). «شعری از بندار رازی در قرّة­العین»، گزارش میراث، شمارۀ 58-59، صص 52- 54.
    7. صفری آق قلعه، علی. (1393). «قاضی اوش و قرّة­العین»، گزارش میراث، شمارۀ 56، صص 26-24.