بررسی سیر تطوّر و کارکیایی های سیمرغ در گسترۀ ادب حماسی، طومارهای نقّالی و ادب عامّه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شیراز

2 دانشگاه شهید بهشتی

10.29252/kavosh.2020.1824

چکیده

سیمرغ یکی از موجودات رازآمیز شاهنامه، ادب حماسی و طومارهای نقالی است که در بسیاری از موارد با کارکیایی­های خود، سرنوشت جنگ یا قهرمان را دگرگون می­کند؛ اما با وجود جایگاه برجستۀ این پرندۀ شگرف در گسترۀ ادب حماسی و طومارهای نقالی، تاکنون سیر تطوّر و کارکیایی­های او به شکلی متمرکز بررسی نشده است. از این رو در این جستار کوشش شده­ که به شکلی جامع، سیر تطور و کارکیایی­های سیمرغ در سه حوزۀ ادبیات پیش از اسلام، ادب حماسی وطومارهای نقالی بررسی گردد.
نتایج پژوهش حاکی از آن است که بر خلاف شاهنامه که تنها سیمرغ در دو مورد به وسیلۀ زال فراخوانده می­شود، در گسترۀ منظومه­های پهلوانی و حماسه­های منثور پس از شاهنامه، طومارهای نقالیو ادب عامه، کارکیایی­های بسیار گسترده­­تری به این پرنده منسوب است که برخی از آن­ها به شرح زیر است: کمک به دست­یابی فرامرز به جزیرۀ مرنج، یاری خواستن از سام برای رهایی از چنگ ارقم­دیو، طلسم کردن شهر ارم، یاری رستم در شکست سرخاب دیو و رهایی رخش، یاری رستم در شکست جبّارشاه، یاری رستم در بازپس ستاندن انگشتری حضرت سلیمان (ع) از صخرۀ دیو، فراخواندن زال و سپاهیانش به گروش به دین اسلام، پیشگویی شکست ضحاک، حمایت از فریدون، پی افکندن درفش کاویانی و جنگ­افزارهای فریدون، پروراندن زال، رهایی کیکاووس از چاه مازندران، یافتن رخش و آگاه کردن زال از زنده ماندن فرامرز، کشتن اسفندیار، خدمت گرشاسپ به سیمرغ، درمان رستم و زایش فرامرز، رهایی کیخسرو، به پادشاهی رسیدن کیقباد، کشتن دیو سپید، گزینش رخش، پیروزی بر سهراب، چاره­جویی در زنده ماندن سهراب، یاری زال در رویارویی با برزو، ساختن ببر بیان و رهاندن رستم و سیاوش از مرگ. از دیگرسو، با توجه به دو سویۀ اهورایی و اهریمنی سیمرغ و دیگر قراین موجود، پیوند او با زروان نیز دور از ذهن نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study of the Evolution and performance of Simorgh in the Epic Poetry, Narrative scrapbooks (Tumar Naghali) and Folklore literature

نویسندگان [English]

  • Mahmood Rezaii 1
  • marjan keyvanpoor 2
1 Associate Professor at Shiraz University
2 M.A Student of Ancient Culture and Languages
چکیده [English]

Simorgh is one of the mysterious characters of Shahnameh, which in many cases transforms the fate of the war or the hero with its own power. But despite the outstanding position of him in the epic literary and narrative scrapbooks, its evolution and performance have never been studied as a centralized work. Therefore, in this essay, we tried to examine the evolution and performance of Simorgh in three areas of pre-Islamic literature, epic literature and narratives. The results of this research indicate that, unlike Shahnameh, in the other post-Shahnameh epic poems,prose epics, narrative transcripts and Folklore literature , there are more widely used powers related to this bird such as: helping Faramarz, asking Sam for help to get rid of Argham Div, spelling the city of Eram, helping Rustam in defeating Sorkhab Div and releasing Rakhsh, helping Rustam in defeating Jabbar-Shah and retrieving the ring of Prophet Soleiman from Sakhre Div, calling on Zal to convert to Islam, predicting the defeat of Zahak, Supporting Fereydoun, designing the Kaviani flag and Feridun’s weapons, upbringing Zal, releasing Keykavous from Mazandaran, Finding Rakhsh and Informing Zal of Faramarz's Survival, Killing Esfandiar, helping  Simorgh by Garshasp, Curing Rostam and birth delivery of Faramarz, Liberation Kaykhosrow, the coronation of Kayqhobad, killing Div-e Sepid, Choosing Rakhsh, victory over Sohrab, finding the way to survive Sohrab, and helping Zal to confront Borzu, Making armur of Rostam, keeping Rustam and Siavash from death.. On the other hand, regarding to the two aspects of Ahura and the demonic of Simorgh , his connection with Zervan is not impossible.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Simorgh
  • Pre-Eslamic Texts
  • Epic Poetry
  • Narrative scrapbooks
  • Folklore literature
  • Zurvanism

مراجع

  1. الف) کتاب­ها:

    1. ارجانی، فرامرزبن خداداد (1396)، سمک عیار، به کوشش پرویز ناتل خانلری، تهران: آگاه
    2. اسدی طوسی، ابونصر بن احمد(1354)، گرشاسب­نامه، به کوشش حبیب یغمایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات طهوری.
    3. انجوی شیرازی (1369)، فردوسی­نامه، تهران: انتشارات علمی.
    4. ایونس، ورونیکا (1373)، شناخت اساطیر هند، ترجمه باجلان فرخی، تهران: نشر اساطیر.
    5. بهار، مهرداد (1387). ادیان آسیایی، تهران: چشمه.
    6. پورداوود، ابراهیم (1356)، یشت­ها (2 جلد)، به کوشش بهرام فره­وشی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. پورنامداریان، تقی (1364)، رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی- تحلیلی از داستان­های عرفانی و فلسفی ابن سینا و سهروردی، تهران: انتشارات علمی – فرهنگی.
    8. ----------- (1390)، عقل سرخ: شرح و تأویل داستان­های رمزی سهروردی به انضمام سه داستان رمزی، تهران: انتشارات سخن.
    9. حمزه­نامه (1362)، به کوشش جعفر شعار، تهران: فرزان.
    10. دادگی، فرنبغ (1385)، بندهش، ترجمۀ مهرداد بهار، چاپ سوم، تهران: انتشارات توس.
    11. رایشلت، هانس (1383)، رهیافتی به گاهان زردشت و متن­های نو اوستایی، ترجمۀ جلیل دوستخواه، چاپ دوم، تهران: انتشارات ققنوس.
    12. زادسپرم (1385)، وزیدگی­های زادسپرم: نگارش فارسی و آوا نویسی، به کوشش محمد تقی راشد محصل، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    13. زرین­قبا­نامه (1393)، به کوشش سجاد آیدنلو، تهران: انتشارات سخن.
    14. زرّین­کوب، عبدالحسین (1378)، صدای بال سیمرغ، تهران: انتشارات سخن.
    15. سام­نامه (1392)، به تصحیح وحید رویانی، تهران: نشر میراث مکتوب.
    16. سهروردی، شهاب الدین (1376)، صفیر سیمرغ، ترجمۀ مهران سلکی، تهران: نشر مهران سلکی.
    17. صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1384)، اسفار اربعه، ترجمة محمّد خواجوی، چاپ سوم، تهران: انتشارات مولی.
    18. طومار کهن شاهنامه فردوسی (1390)، به کوشش جمشید صداقت­نژاد، تهران: نشر دنیای کتاب.
    19. طومار نقالی شاهنامه (1391)، به کوشش سجاد آیدنلو، تهران: نشر به­نگار.
    20. طومار شاهنامه فردوسی (1381)، احمد هاشمی و سید مصطفی سعیدی، تهران: خوش­نگار.
    21. عطّار، فریدالدین محمد (1388)، منطق­الطیر، به تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سخن.
    22. عفیفی، رحیم (1383)، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته­های پهلوی، تهران: انتشارات توس.
    23. غفوری، رضا (1394)، هفت منظومه حماسی، تهران: میراث مکتوب.
    24. فرامرزنامۀ بزرگ (1394)، به کوشش ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی، تهران: انتشارات سخن.
    25. فردوسی، ابوالقاسم(1386)، شاهنامه، چاپ پانزدهم، به تصحیح ژول مول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    26. کویاجی، جهانگیر کوورجی (1382)، آیین­ها و افسانه­های ایران و چین باستان، مترجم جلیل دوستخواه، چاپ چهارم، تهران: انتشاران علمی و فرهنگی.
    27. کریستین سن، آرتور امانوئل. (1368). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
    28. لوی استروس، کلود. (1390). اسطوره و تفکّر مدرن، تهران: فرزان روز.
    29. مشکین­نامه (1386)، طومار نقّالی حسین بابا مشکین، به اهتمام داود فتحعلی بیگی، تهران: نشر نمایش.
    30. مینوی خرد (1354)، ترجمۀ احمد تفضلی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    31. نیبرگ، ساموئل (1383)، دین­های ایران باستان، ترجمۀ سیف اله نجم آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
    32. هفت­لشکر (طومار جامع نقّالان) (1377)، به کوشش مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    33. یاحقی، محمّد جعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره­ها در ادبیّات فارسی، تهران: نشر فرهنگ معاصر.

    ب) مقالات:

    1. آیدنلو، سجاد (1394)، «اسب دریایی در داستان­های پهلوانی»، مطالعات ایرانی، دورة4، شمارة 7، صص 15 ـ 38.
    2. حسام­پور، سعید و عظیم جباره ناصرو (1388)، «روایتی دیگر از برزونامه»، بوستان ادب، دورۀ اول، ش2، پیاپی1/56، صص101-69.
    3. حیدری، حسن و سامان زند مقدم (1391)، «گَرود (گَرودا) نماد انتقال و تبدیل اساطیر هند در سام­نامه»، نشریۀ علمی-پژوهشی زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال ششم، شماره اول، صص 94-83.
    4. داوودی­مقدم، فریده و زهرا عسگری (1392)، «از سیمرغ اوستا تا سیمرغ بلورین»، فصلنامه علمی-پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شماره 30، صص 94-75.
    5. دهقان، علی و دادرس محمدی (1391)، «تحولات اسطورۀ سیمرغ در گذر از حماسه به عرفان بر اساس شاهنامه فردوسی و منطق­الطیر عطار»، زبان و ادبیات فارسی در ادب و عرفان، صص 66-51.
    6. راشد محصل، محمّدتقی (1379)، «سیمرغ و درخت بس­تخمه»، یادنامه دکتر احمد تفضّلی، تهران، انتشارات سخن، صص 194-189.
    7. رضایی کیشه­خاله، محرم (1390)، «سیمرغ» برگزیده مقالات دانشنامۀ زبان و ادب فردوسی (فردوسی و شاهنامه­سرایی)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 745-737.
    8. طاهری، قدرت­اله (1383)، «بازتاب تفکر یونانی، ایرانی و اسلامی در تأویل سهروردی از داستان رستم و اسفندیار»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، دورة جدید، پاییز و زمستان، شماره 3، صص 32-17.
    9. فرزاد، مسعود (1354)، «سیمرغ و اسفندیار در شاهنامه فردوسی»، مجله خرد و کوشش، شماره 17، صص 87-69.
    10. محسنی، زهرا و همکاران (1393)، «بررسی تطبیقی گارودای هندی و سیمرغ مینیاتورهای ایرانی عهد صفوی، پژوهشنامۀ ادب حماسی»، سال دهم، شماره 17، صص 32-11.
    11. محمدی، ابراهیم (1384)، «زروان؛ زال و شخصیت­های میانه در حماسه فردوسی»، متن­پژوهی ادبی، دوره 9، شماره 23، صص 122-108.
    12. مختاری، محمّد (1357)، «دوگانگی سیمرغ در شاهنامه»، شاهنامه­شناسی 1، نخستین مجمع دربارۀ شاهنامه، تهران: بنیاد شاهنامه فردوسی، صص 79- 108.
    13. منصوری، یداله (1387)، «بازخوانی داستان سیمرغ در متون ایرانی»، برگرفته از جشن­نامۀ دکتر سرکاراتی (آفتابی در میان سایه­ای)، تهران: نشر قطره، صص 436-425.
    14. یاحقی، محمّدجعفر و فرزاد قائمی (1387)، «رمز و نمادپردازی در شاهنامۀ فردوسی»، کتاب اسطوره متن هویت­ساز، به کوشش بهمن نامدار مطلق، تهران: انتشارات علمی- فرهنگی، صص 335 ـ 355.

    ج) پایان نامه­ ها

    1.   کیوانپور، مرجان (1390)، زروانیسم و بررسی تطور تاریخی آن از دوره هخامنشی تا ساسانی، پایان نامه کارشناسی ارشد تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

     

    منابع لاتین

    49. Bartholimae, Christian (1979), Altrianisches Wȍrterbuch, Berlin. New York: Walther De Gruyter.

     

    50. Jackson, A. V. Williams (2004), Avesta Grammer In Comparison With Sanskrit, Stuttgart: W. Kohlhammer.

    51. Schmidt, Hanns-Peter (2002), The Sēmurw. Of Birds and Dogs and Bats, Persica 9, PP 1-85

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار