نمود کهن‌الگوها در افسانه‌های مردم ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه رازی

10.29252/kavosh.2020.6069.1737

چکیده

نشان­ های ناخودآگاه جمعی به شکل بازنمودهای کهن­ الگویی در آثار ادبی و از جمله اسطوره، قصّه و افسانه پدیدارمی­ شود. پرسش این است که چگونه می­ توان بازنمودهای کهن­ الگویی را در این متون جستجوکرد. در اینجا به روش یا راهکاری ضابطه­ مند برای جستجو در متن نیازداریم که مناسب این موضوع  باشد. برای چنین روشی، نخست باید شناخت روشنی از ماهیت کهن­ الگوها داشته­ باشیم، سپس با الهام از ریخت­ شناسی قصّه، خویشکاری­ های کهن­ الگو در شخصیت­ های قصّه شناسایی­­ شود. پس از شناخت بازنمودهای کهن­ الگویی با تحلیل پیشینۀ اساطیری و نمادگرایانه آن­ها، بازنمودهای برجستۀ کهن­ الگویی آشکارمی­ شوند.
برای مطالعۀ موردی و معرفی این روش، بازنمود کهن ­الگوی پیرخرد در 97 قصۀاز افسانه ­های مردم ایران جستجوشد. ابتدا خویشکاری ­های یاریگری، راهنمایی و بخشندگی بازنمود کهن ­الگوی پیرخرد را در متن جستجو کردیم. یافته ­ها نشان ­می ­دهند که؛ این خویشکاری­ ها در شخصیت­ های قصّه با فراوانی؛ سیمرغ 41، اسب 30، دیو 9، پری 4، آهو 2، پیرزن 2، شیر 2، سگ 2، پرندۀ پیر 1، پرندۀ طلایی 1، عقاب 1، کلاغ 1، مار 1، مرغ سخنگو 1، مرغ شکر 1 و مورچه 2 مورد دیده­می­شوند.
حال، می­ توان به تحلیل این موضوع پرداخت که کدام شخصیت­ ها می­ توانند بازنمود کهن­ الگوی پیرخرد باشند. پاسخ، آن­که؛ شخصیت­ هایی که در کلّ قصّه، صرفاً خویشکاری یاریگری، راهنمایی (رازآموزی) و بخشندگی دارند و همراه عنصر جادویی فراخوانندۀ یاریگر دیده­ می­ شوند. بنابراین، از میان بازنمودهای کهن­ الگویی پیرخرد، بیشترین بسامد نمونه­ ها از آنِ سیمرغ، اسب، دیو و پری است که هم از ارزش­ های اساطیری و نمادگرایانه برخوردارند و هم با عنصر جادویی همراه هستند و می ­توان گفت در نتیجه؛ این شخصیت­ ها نمود کهن­ الگوی پیرخرد هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Manifestation of Archetypes in the Encyclopedia of Afsanehaye Mardoume Iran

نویسنده [English]

  • Soosan Jabri
چکیده [English]

The signs of collective unconsciousness appear as archetypes in literary works including myths, tales and legends. The question is how to look for such archetypes. Indeed, efficient methods are needed in this regard. There is also a need for a clear understanding of archetypal identities to recognize the self of tale characters by using the morphology of tales. In this study, bold archetype representations are uncovered by  analyzing mythical and symbolic backgrounds. As many as 97 Iranian stories were studied for old wisdom representation. At first, the self-characteristics, selfishness, guidance and generosity of old wisdom representations were searched in the text. The findings reveal that such characteristics exist in such characters as phoenix (for 41 times), horse (30), demon (9), fairy (4), gazelle (2), old lady (2), lion (2), dog (2), old bird (1), golden bird (1), eagle (1), crow (1), snake (1), talking bird (1), sugar bird (1) and ant (for 2 times). Accordingly, it is possible to find the characters which represent archetypal wisdom. The characters who have selfishness, guidance ability and generosity help the readers. Phoenix, horse, demon and fairy, which have mythical and symbolic values, are found to have the highest frequency. In fact, they convey a profound content of archetypes. Lion, dog, golden bird, eagle, crow, talking bird are the independent characters of the tales.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archetypal Criticism
  • Function
  • Old wisdom archetype
  • Folk tales
  • Encyclopedia of Afsanehaye Mardo

مراجع

  1. الف) کتاب­ها

    1. انجوی­ شیرازی، سید ابوالقاسم (1393)، دختر نارنج و ترنج، چاپ سوّم، تهران: امیرکبیر.
    2. برفر، محمد (1389). آینۀ جادویی خیال، تهران: امیرکبیر.
    3. برگر، آرتور آسا (1380)، روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمۀ محمّدرضا لیراوی. تهران: سروش.
    4. بلتهایم، برونو (1392). افسون افسانه­ها، ترجمۀ اختر شریعت­زاده، چاپ سوم، تهران: هرمس.
    5. --------- (1387). بررسی افسانه­های پری از دیدگاه روا­ن­شناسی، ترجمۀ نسیم نکویی نایینی. اصفهان: هنرهای زیبا.
    6. بهار، مهرداد (1376). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ دوم. تهران: آگاه.
    7. پراپ، ولادیمیر (1368). ریخت­شناسی قصّه­های پری، ترجمۀ فریدون بدره­ای، تهران: توس.
    8. پورنامداریان، تقی (1375). دیدار با سیمرغ. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    9. درویشیان، علی­اشرف و رضا خندان(مهابادی) (1378). فرهنگ افسانه­های مردم ایران. تهران: کتاب و فرهنگ.
    10. لوفلر دلاشو. مارگریت. (1366).  زبان رمزی قصّه­های پریوار، ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
    11. سهروردی، شهاب­الدین یحیی. (1375). قصّه­های شیخ اشراق، تهران: مرکز.
    12. شوالیه، ژان و آلن گربران ( 1379) فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابۀ فضائلی، تهران: جیحون.
    13. --------- (1379) فرهنگ نمادها، جلد دوم، ترجمۀ سودابۀ فضائلی، تهران: جیحون.
    14. --------- (1385) فرهنگ نمادها، جلد چهارم، ترجمۀ سودابۀ فضائلی، تهران: جیحون.
    15. فرای، نورتروپ (1387)، ادبیات و اسطوره، مجموعه مقالات اسطوره و رمز، ترجمۀ جلال ستاری. چاپ سوم. تهران: س‍روش‌.
    16. کاسیرر، ارنست (1387)، زبان و اسطوره، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: مروارید.
    17. محجوب، محمدجعفر (1387). ادب‍ی‍ات‌ ع‍ام‍ی‍ان‍ۀ‌ ای‍ران‌: ب‍ه‌ ک‍وش‍ش‌ ح‍س‍ن‌ ذوال‍ف‍ق‍اری‌. تهران: چشمه.
    18. میرصادقی، جمال. (1388). عناصر داستان. تهران: نشر سخن.
    19. هال، کالوین. اس و نوردبای، ورنون. جی. (1375). مبانی روانشناسی تحلیلی یونگ. ترجمۀ محمدحسین مقبل. تهران: جهاد دانشگاهی (واحد تربیت معلم).
    20. یاحقی، محمدجعفر(1386)، فرهنگ اساطیر و داستانواره­ها در ادب فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
    21. یاوری، حورا (1386). روانکاوی و ادبیات، چاپ دوم، تهران: سخن.
    22. یونگ، کارل گوستاو. (1387). انسان و سمبول­هایش. ترجمه محمود سلطانی. چاپ ششم. تهران: جامی
    23. -----------. (1390). چهار صورت مثالی. چاپ سوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
    24. -----------. (1371) . خاطرات، رؤیاها، اندیشه­ها. ترجمۀ پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.
    25. ---------، (1382 الف)، اصول نظری و شیوۀ روان­شناسی تحلیلی یونگ، ترجمۀ پروین رضایی، تهران: ارجمند.

    ب) مقالات

    1. ام. می، رابرت (1378). «پیام ادیان؛ نقب­زدن به عالم معنا»، ترجمه مصطفی ملکیان، نشریه هفت آسمان، شماره 1، سال اول. صص 40 – 29.
    2. جبری، سوسن و سحر یوسفی (1394) «خویشکاری­های مشترک انگاره­های کهن­الگویی در قصّه­های ایرانی سفر» مجموعۀ مقالات دومین کنگره بین المللی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، (10 بهمن 1394)، تهران: ناشر هم­میهن، جلد نهم، صص 196-210.
    3. --------   ، (1395) «پیوند عناصرجادویی و انگاره‌های کهن‌الگویی در قصّه‌های عامه»،  فرهنگ و ادبیات عامه، سال چهارم،  شماره 11، صص 79 -108 .
    4. حسینی، مریم (1387)، «نقد کهن­الگویی غزلی از مولانا»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، سال ششم، شمارۀ یازهم، صص 118-97.
    5. حق شناس، علی­محمد، خدیش پگاه(1387)، «یافته­های نو در ریخت­شناسی افسانه­های جادویی ایرانی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورۀ 59، شمارۀ 186، صص 27-39.
    6. زرشناس، زهره (1385). «مفهوم دوگانۀ دیو در ادبیات سغدی»، نامه فرهنگستان، دوره 8 , شماره 3(پیاپی 31)، صص 140 -148 .
    7. قائمی، فرزاد (1389)، «پیشینه و بنیادهای نظری نقد اسطوره­ای»، نقدادبی، سال 3، شمارۀ 11 و 12، صص 33-56.
    8. گرجی، مصطفی و زهره تمیم­داری (1391). «تطبیق پیر مغان دیوان حافظ با کهن­الگوی پیر خردمند یونگ» ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال هشتم، شمارۀ28، صص177-151.
    9. مادیورو، رونالدو ج. و جوزف ب. ویلرایت (1382)، «کهن­الگو و انگاره­های کهن­الگویی»، ترجمۀ بهزاد برکت، ارغنون، شمارۀ22 ، صص 281 –287.
    10. نوریان، مهدی و اشرف خسروی (1392) بررسی کهن­الگوی پیر خرد در شاهنامه». شعر پژوهی، سال پنجم، شمارۀ اول، صص 186-167.

     

    منابع لاتین

    1. Barthes, Roland, and Lionel Duisit,( 1975), An Introduction to the Structural Analysis of Narrative , New Literary History, Vol. 6, No. 2, On Narrative and Narratives, Published by: The Johns Hopkins University Press, pp. 237-272.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار