فرایند شکل‌گیری ساخت بلاغیِ «عطف وجوه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیّات کردی دانشگاه کردستان

10.29252/kavosh.2020.14045.2779

چکیده

بین چگونگی ساخت نحوی و بلاغت، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد؛ از یک­سو، اغراضِ بلاغی و معانی موردِ نظر با سازوکارهای نحوی بیان می­ شود و از سوی دیگر، کیفیت اجزای نحویِ کلام نیز تابع بیانِ معانی و اغراض بلاغی است. در این مقاله، یکی از مهمترین ساخت­های نحوی در زبان فارسی از منظرِ بلاغت بررسی می­ شود که در گذشته از «عطفِ دو جمله به هم» که فعل های آنها از نظرِ وجهی متفاوت هستند، برای القای اغراض بلاغی چون نمایشِ «قطعیّت در وقوع فعل» استفاده شده است. در این راستا، با ذکر مثال­ هایی از آثار شاعرانِ گذشته، فرایندِ شکل ­گیری و تکاملِ ساخت نحویِ عطفِ وجوه توضیح داده می‌شود؛ این‌که چه تغییر و تحولاتی در نحوِ زبان فارسی صورت گرفته تا ساخت موردِ نظر به شکل کنونی درآمده است. همچنین، بیان می­ شود که تفاوت بلاغیِ هریک از صورت­ های پیشینِ عطفِ وجوه نسبت به هم چگونه است و عطف وجوه نسبت به آنها چه امتیازِ بلاغی دارد. حاصل پژوهش نشان می‌دهد که سیر تکاملی ساخت نحویِ «عطفِ وجوه» از ساختِ شرطی شروع می­ شود و در ادامه، به ساخت نحوی «بیان نتیجه» و سپس به ساخت نحویِ «عطفِ دو جملۀ امری به هم» ختم می­ شود و در نهایت، ساخت نحویِ «عطف وجوه» شکل می­ گیرد. برای تأیید چنین سیر تکاملی­ ای، کافی است که هریک از این ساخت­ های نحوی به یکدیگر تبدیل و با هم مقایسه شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The process of forming the rhetorical structure of “moods conjunction”

نویسنده [English]

  • farhad mohammadi
Assistant Professor of Kurdish Language and Literature, University of Kurdistan
چکیده [English]

There is a close relationship between the quality of syntax structure and rhetoric. Rhetorical aims are expressed by syntactic structures, and the quality of syntax elements is influenced by conceptions and rhetorical aims. This paper deals with one of the most important syntactic structures in the Persian language. It regards the conjunction of sentences whose verbs are different. In the past, this structure was used in order to serve rhetorical aims, such as showing certainty in doing of verbs. It is, hereby, explained how this syntactic structure has been formed and what changes have occurred in the syntax of Persian language to cause this structure. References are also made to the differences among the studied forms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian language
  • Syntactic structure
  • Rhetoric
  • Conjunction of sentences
  • Conjunction of moods
الف) کتاب­ها
1. قرآن کریم.
2. انوری ابیوردی، اوحدالدین محمّد بن­ محمّد (1372)، دیوان اشعار، به اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران، علمی و فرهنگی.
3. باطنی، محمّدرضا (1385)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، چاپ هفدهم، تهران، امیرکبیر.
4. حافظ، شمس­الدین محمّد (1362)، دیوان حافظ، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران، خوارزمی.
5. رضانژاد، غلامحسین (1367)، اصول علم بلاغت در زبان فارسی، تهران، انتشارات الزهراء.
6. رودکی، جعفربن­محمّد (1380)، دیوان شعر رودکی، پژوهش، تصحیح و شرح جعفر شعار، چاپ دوم، تهران، قطره.
7. سعدی، مصلح­الدین (1394)، غزلهای سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران، سخن.
8. _________ (1384الف)، بوستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هشتم، تهران، خوارزمی.
9. _________ (1384ب)، گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران، خوارزمی.
10. _________ (1389)، کلیات سعدی، تصحیح محمّدعلی فروغی، چاپ پانزدهم، تهران، امیرکبیر.
11. سنایی، ابوالمجدودبن­آدم (1374)، حدیقۀ­الحقیقه و شریعۀالطریقه، مقدمه، تصحیح و تحشیة محمّد روشن، تهران، نگاه.
12. شمیسا، سیروس (1381)، معانی، چاپ هفتم، تهران، میترا.
13. شهابی، علی اکبر (1385)، اصول النحو، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
14. صائب تبریزی، محمّدعلی (1365)، دیوان اشعار، به کوشش محمّد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی.
15. عطار نیشابوری، فریدالدین محمّدبن­ابراهیم (1383)، منطق­الطیر، مقدمه، تصحیح و توضیح محمّدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
16. _________ (1387)، الهی­نامه، مقدمه، تصحیح و توضیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، چاپ سوم، تهران، سخن.
17. ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین (1357)، دیوان اشعار، به ­اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک­گیل با همکاری دانشگاه تهران.
18. مولوی، جلال­الدین محمّد (1363)، کلیّات شمس، تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
19. میهنی، محمّد بن منوّر (1376)، اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی­سعید (2جلدی)، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی­کدکنی، چاپ چهارم، تهران، آگه.
20. الهاشمی، احمد (1388)، جواهر البلاغه، ترجمه و شرح حسن عرفان، چاپ دهم، قم، نشر بلاغت.