بررسی شگردها و الگوهای طنزپردازی در اشعار محمد علی افراشته

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

10.29252/kavosh.2020.11712.2507

چکیده

دهه ­های هزارو سیصد بیست و سی به دلیل وجود مسائل سیاسی-اجتماعی فراوان، دوره رونق­ طنز در ادبیّات فارسی معاصر به شمار می رود. این مقاله به روش توصیفی، تحلیلی و با محوریّت تکنیک­ های بلاغی و زبانی طنز محمّدعلی افراشته­ (1287-1338)، شاعر معاصر، سعی در نمایش جلوه­ های تأثیر مفاهیم سیاسی-اجتماعی در طنز شاعر دارد. به این منظور، ابتدا بر اساس شواهد شعری، شگردهای طنز افراشته را منطبق بر نظریه­ های مشهور طنز، به دو دسته شگردهای بلاغی و زبانی تقسیم کرده ­ایم. سپس هریک از این­ دسته­ ها را تحت عناوینی چون: نقیضه، عناصر مختلف­ بلاغی و روش­ هایی­ مانند: انواع آیرونی، کارکردهای زبانی، عناوین طنزآمیز و... طبقه ­بندی کرده­ ایم.
نتیجه بررسی­ ها نشان می دهد که افراشته به منظورارتقای وجه ادبی­ طنز و تاثیر بیبشتر بر مخاطب، از شگردهای رایج وسبکی طنز، استفاده کرده و با بهره گیری از زبان تودۀ مردم، بدون توجه به ملاحظات امنیّتی در عصر پهلوی دوم به انتقاد صریح از مسائل سیاسی، اجتماعی  پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A survey of satire techniques and patterns in Mohammad Ali Afrashteh's poetry

نویسنده [English]

  • asad rajabnavazbijarpas
PhD student in Persian language and literature, Imam Khomeini International University, Qazvin
چکیده [English]

Mohammad Ali Afrashteh is one of the most distinguished satirical poets in contemporary Persian poetry that has been neglected in literary research in spite of his fame. Using a descriptive-analytical method, this article seeks to show the effects of political and social concepts in the poet's satire and focuses on the rhetorical and linguistic techniques in satirical poems. At first, the famous satire theories are considered to classify his satirical techniques according to the poetic evidence in linguistic and rhetorical techniques. Then, these categories are assigned as subjects like parody, rhetorical elements, and techniques such as ironical expressions, linguistic functions, comic titles, and so on. The results show that Afrashteh has used both common and stylish satire techniques to improve the literary form of satire and influence the audience. Without noticing the security considerations in the second Pahlavi era, he has used the language of ordinary people to criticize the social and political issues explicitly.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Afrashteh
  • Political and social satire
  • Satire techniques
  • Second Pahlavi era
الف) کتاب­ها
1. اخوت، احمد (1371)، نشانه­شناسی ­مطایبه، اصفهان­: فردا.
2. اصلانی، محمّدرضا (1385)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران­: کاروان.
3. افراشته، محمّدعلی (1358)، برگزیدۀ اشعار فارسی و گیلکی، به کوشش محمود اعتمادزاده (به­آذین) تهران­: نیل.
4. _________ (1358)، مجموعۀ آثار محمّدعلی افراشته، به کوشش نصرت­الله نوح، تهران­: حیدر بابا.
5. انوشه، حسن و همکاران (1376)، دانشنامۀ ادب فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
6. جوادی، حسن (1384)، تاریخ طنز در ادبیّات فارسی، تهران: کاروان.
7. حرّی، ابوالفضل (1387)، دربارۀ طنز، تهران­: سورۀ مهر.
8.. حلبی، علی­اصغر (1364)، مقدمه­ای بر طنز و شوخ­طبعی در ایران، تهران­: پیک.
9. ساهر، حمید (1377)، سیر تحوّلات 70 سال کاریکاتور در ایران، تهران: آتروپات کتاب.
10. سلطانی، سیّدعلی­اکبر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.
11. سلیمانی، محسن (1390)، اسرار و ابزار طنزنویسی، تهران: سورۀ مهر.
12. شمیسا، سیروس (1375)، معانی و بیان، تهران­: فردوس.
13.  شفیعی­کدکنی، محمّدرضا (1359)، ادوار شعر فارسی، تهران­: توس.
14. _________  (1390)، با چراغ و آینه (در جست و جوی ریشه­های تحوّل شعر معاصر ایران)، تهران : سخن.
15. شیرانلو، فیروز (1358)، گستره و محدودۀ جامعه­شناسی هنر وادبیّات، تهران­: توس.
16.  صابری، کیومرث (1373)، گزیدۀ دو کلمه حرف حساب، ج2، تهران: موسسة گل­آقا.
17. صدر، رویا (1395)، اندیشیدن با طنز (سیزده گفتگو)، تهران: مروارید.
18. ضیایی، محمّدرفیع (1388)، پروندۀ کاریکاتور، تهران: سورۀ مهر.
19. قزوینی، محمّد (1337)، یادداشت­های قزوینی، به کوشش ایرج افشار، تهران: دانشگاه تهران.
20. کزازی، میرجلال­الدین (1368)، زیبایی­شناسی سخن پارسی، تهران: مرکز          
21. موسوی­گرمارودی، سیّدعلی (1388)، دگرخند، تهران: انجمن قلم ایران.
22. میرعابدینی، حسن (1377)، صد سال داستان­نویسی ایران، جلد 1 و 2، تهران­: چشمه.
23. نوروزی، جهانبخش (1376)، معانی و بیان، شیراز: کوشامهر.
24. نیکوبخت­، ناصر (1380)، هجو در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
25. وحیدیان­کامیار، تقی (1376)، بررسی منشأ وزن در شعر فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی.
ب) مقالات
1. پارس­پور، آیدا و عصمت خوئینی (1395)، «محتوای طنز در آثار محمّدعلی افراشته»،
   زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج، دورة 8، شمارة 29، صص 1-24.
2. فاضلی، مهبود و همکاران (1398)، «تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز دیوان خروس لاری از ابوالقاسم حالت و مجموعه آثار محمّدعلی افراشته براساس الگوی ون لیوون»، پژوهش­های ادبی، شمارة 64، صص 57 ـ 88.