بررسی دگردیسی گونۀ غناییِ شعر عاشقانه در سایۀ مدرنیته

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شیراز

10.29252/kavosh.2021.15442.2946

چکیده

هدف این مقاله بررسی دگردیسی و تحوّل شعرِ عاشقانۀ معاصر فارسی، تحت‌تأثیر تفکّر مدرنیته بوده است. در این مقاله که از روش مطالعۀ اسنادی و تحلیل محتوای کیفی برای پاسخ به سؤال بنیادین تحقیق استفاده شده است، ابتدا تأثیرات اجتماعی مدرنیته بر عشق و رابطۀ عاشقانه را در نظرگاه اندیشمندان و جامعه‌شناسانی نظیر باومن (Bauman)، گیدِنز (Giddens)، تامپسون (Thompson) و بِرمَن (Bermun) نشان داده‌ایم و سپس دگرگونی‌های عاشقانه‌سروده‌ها در شعر فارسی تحت‌تأثیر این تفکّر در ده انگاره بررسی و تبیین شده است.
پرسش و مسألة اصلی در این پژوهش آن است که گونة پرطرفدار عشق در ساحت ادب فارسی چگونه همگام با پدیده­ها و تحوّلات اجتماعی دگردیسی یافته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که انگاره‌هایی نظیر نسبیّت‌اندیشی، حضور پررنگ خود شاعر، گفتگوی دوسویه، برابری و آزادی، علم‌اندیشی و تجربه‌گرایی که مدرنیته آنها را برای زیستن در جهان معاصر پیشنهاد می‌کند عمیقاً گونۀ غناییِ عاشقانه را در شعر معاصر فارسی دگرگون کرده و با دیداری‌کردنِ مغازله و پیشنهاد عشقِ بی‌هاله گونه‌ای متفاوت ارائه داده است. اجتماع با پتانسیل سیّال خود و تغییر در نگرش انسان­ها که ماهیّت شخصیّت آنها را تغییر داده است، بر ساحت عشق در ادب فارسی تأثیر گذاشته است. چنانکه جایگاه عشق را از حالت افسانه­ای و اندرونی به حالت حقیقی و گاه اجتماعی و... تغییر داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the transformation of the lyrical genre of romantic poetry under the impact of modernity

نویسندگان [English]

  • gholamreza Kafi 1
  • Zohre Ameri 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature, Shiraz University
2 PhD student in Persian language and literature, Shiraz University
چکیده [English]

The purpose of this article is to study the transformation and evolution of contemporary Persian romantic poetry under the influence of modernity. This study is a documentary one conducted through a qualitative content analysis to answer a fundamental research question. First, the social effects of modernity on love and romantic relationships are explored from the viewpoints of thinkers and sociologists such as Bowman, Giddens, Thompson, and Berman. Then, the romantic transformations of the Persian poetry under the influence of this thinking are studied and explained in the form of ten ideas. The research question is ‘how can the popular genre of love in the realm of the Persian literature be transformed in concordance with social phenomena and evolutions?’ The findings show that ideas such as relativism, assertive self-presence, two-way dialogue, equality and freedom, scientism, and empiricism proposed by modernity have profoundly transformed the lyrical and romantic genre in the contemporary Persian poetry and have presented a different mode of thinking by offering courtship and pure love. The society has affected the realm of love in the Persian literature with its ongoing potentials and changed men’s attitudes, which has, in turn, changed the nature of their personalities. This has ultimately altered the position of love as a legendary and internal sensation into a real and sometimes social state. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modernity
  • Lyrical poetry
  • Romantic poetry
  • Sociology of literature
  1. الف) کتاب­ها

    1. آجودانی، ماشاالله (1381)، یا مرگ یا تجدّد، دفتری در شعر وادب مشروطه، لندن: انتشارات فصل کتاب.
    2. بارت، رولان (1390)، سخن عاشق، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
    3. بهفر، مهری (1381)، عشق در گذرگاه‌های شبزده، تهران: هیرمند.
    4. تامپسون، جان بروکشایر (1380)، رسانه‌ها و مدرنیته، ترجمۀ مسعود اوحدی، تهران: سروش.
    5. تسوایگ، شتفان (1388)، نیچه، ترجمۀ لیلی گلستان، تهران: مرکز.
    6. توفیقی، حسین (1387)، آشنایی با ادیان بزرگ، چ11، تهران: سمت.
    7. جعفری، مسعود (1386)، سیر رمانتیسم در ایران، تهران: نشر مرکز.
    8. جلالی، بهروز (1377)، جاودانه زیستن در اوج ماندن، تهران: مروارید.
    9. جلالی، بیژن (1382). شعرِ سکوت، تهران: مروارید.
    10. حافظ شیرازی (1375)، حافظ از نگاه مردانی، تهران: نشر صدا.
    11. حسن‌لی، کاووس (1383)، گونه‌های نوآوری در شعر امروز، تهران: ثالث.
    12. حسین‌پور جافی، علی (1390)، جریان‌های شعری معاصر فارسی، چ3، تهران: امیرکبیر.
    13. خواجات، بهزاد (1391)، رُمانتی‌سیسم ایرانی، تهران: بامداد نو.
    14. دهقانی، محمّد (1387)، وسوسۀ عاشقی، تهران: جوانۀ رشد.
    15. دیانوش، ایلیا (1388)، لالایی با شیپور؛ گزین‌گویه‌های شعرای معاصر، تهران: مروارید.
    16. سعدی (1381)، کلّیّات سعدی، به‌ اهتمام محمّدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
    17. شاملو، احمد (1381)، مجموعه آثار، تهران: زمانه.
    18. شفیعی­کدکنی، محمّدرضا (1390)، با چراغ و آینه، تهران: سخن.
    19. شمیسا، سیروس (1386)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران: علم.
    20. فرخزاد، فروغ (1371)، دیوان اشعار، تهران: مروارید.
    21. فرخزاد، فروغ (1384)، دیوان فروغ، تهران: میلاد.
    22. فکوهی، ناصر (1389)، گفتگوهایی دربارۀ انسان و فرهنگ، تهران: فرهنگ جدید.
    23. کافی، غلامرضا (1381)، دستی برآتش، شیراز: نوید.
    24. کَسِل، فیلیپ (1387)، چکیدۀ آثار آنتونی گیدنز، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: ققنوس.
    25. گله‌داران، لیلی (1380)، یوسفی که لب نزدم، شیراز: نیم‌نگاه.
    26. گیدِنز، آنتونی (1389)، جامعه‌شناسی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نی.
    27. مختاری، محمّد (1378)، هفتاد سال عاشقانه، تهران: تیراژه.
    28. مخفی بدخشی (1366)، دیوان اشعار، به‌کوشش حبیب نوایی، کابل: کمیتۀ طبع و نشر ج.دا.ص.د.
    29. مدی، ارژنگ (1371)، عشق در ادب فارسی از آغاز تا قرن ششم، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    30. ملک خاتون (1374)، دیوان کامل جهان ملک خاتون، به‌کوشش پوراندخت کاشانی‌راد، تهران: زوار.
    31. منزوی، حسین (1389)، مجموعه اشعار، به‌کوشش محمّد فتحی، تهران: نگاه.
    32. موسوی، سیدمهدی (1393)، انقراض پلنگ ایرانی با افزایش بی‌رویۀ گوسفندان، تهران: تیماره.
    33. موسوی، گراناز (1378)، آوازهای زن بی‌اجازه، تهران: شالی.
    34. میلانی، عبّاس (1382)، تجدّد و تجدّدستیزی در ایران، تهران: نشر اختران.
    35. نادرپور، نادر (1393)، مجموعۀ اشعار، چ3، تهران: نگاه.
    36. نظامی گنجه‌ای (1366)، کلّیّات خمسه، چ4، تهران: امیرکبیر.
    37. نفیسی، مجید (بی‌تا)، چهار نگاه به عشق در ادبیّات فارسی، بی‌جا، ketabnak.com.
    38. نیما یوشیج (1370)، مجموعه کامل اشعار، به‌کوشش سیروس طاهباز، تهران: نگاه.

    ب) مقاله­ها

    1. اباذری، یوسف (1387)، «جامعه‌شناسی بدن و پاره‌ای مناقشات»، مجله پژوهش زنان، دورۀ 6، شمارۀ 4، صص 127 ـ 128.
    2. پاکدامن، یوسف و دیگران (1397)، «ریشه‌های اجتماعی تحوّل مفهوم عشق در شعر ایران؛ بررسی جامعه‌شناختی تحوّل مفهومی عشق در نه دفتر عاشقانۀ دهۀ هشتاد»، مجلۀ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، دورۀ 10، شمارۀ ۱، صص 1 ـ 36.
    3. روزبه، محمّدرضا و قدرت‌الله ضرونی (1390)، «تحلیل ماهیّت معشوق و سیر تحوّل آن در شعر قیصر امین‌پور»، مجلۀ سبک‌شناسی بهار ادب، شمارۀ 11، صص 291 تا 308.
    4. روزبه، محمّدرضا و قدرت‌الله ضرونی (1391)، «عشق به همسر در شعر معاصر ایران»، مجلۀ پژوهش‌نامۀ ادبیّات غنایی، شمارۀ 22، صص 165 تا 181.
    5. زارع جیرهنده، مریم و غلامرضا پیروز (1396)، «جلوه‌هایی از عشق مدرن در شعر رُمانتیک معاصر»، مجلۀ پژوهش‌نامۀ ادب غنایی. شمارۀ 28. صص 117 تا 140.
    6. شیفیعون، سعید (1389)، «سراپا، یکی از انواع ادبی غریب فارسی»، مجلۀ جستارهای ادب، شمارۀ 17، صص 147- 174.
    7. غلامی، حمیده و مهدی رضایی (1392)، «مشبهٌ‌ٌبه‌ها و تصاویر چهرۀ معشوق در شعر شاعران زن معاصر و تفاوت آن با دیگر دوره‌ها»، فصلنامۀ تخصّصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارۀ 3، پیاپی 21، صص 353-368.
    8. کوشش، رحیم (1389)، «نیما و شعر نو تغزلی»، مجموعه ‌مقاله‌های دومین همایش ملّی نیماشناسی، بابلسر: دانشگاه مازندران، صص 1465- 1483.
    9. وکیلی، شروین (1383)، «دگردیسی صمیمیّت»، کتاب ماه علوم اجتماعی، شمارۀ 89، صص 71-75.

    منابع اینترنتی

    1- https://mandegardaily.com. تاریخ بازیابی: 11/4/1399