همراهی استعاره و اسطوره در ادبیات عصر تیموری و صفوی براساس داستان مهر و ماه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 محقق پسادکتری زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه الزهرا، تهران،ایران.

2 دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

10.29252/kavosh.2021.15596.2961

چکیده

داستان مهر و ماه، ماجرای عشق مهر شرقی به ماه غربی و عزیمت وی برای رسیدن به معشوق است. این داستان، الگوی گسترش­ یافتۀ غزل است که بر ساختارهای روایی و اپیزودهای (خرده داستان­ های) قصّه­ های عامیانه منطبق شده­ است؛ گفتمان منجمدی که بر اثر استعمال و تکرار در طول زمان تبدیل به کلیشه شده و تجدید و بازسازیِ خود را در تلفیق با گونۀ دیگری یافته است. در داستان، ادغام و تعامل دو نوع ادبیِ غزل و روایت دیده می­ شود که در عین درهم ­تنیدگی، مرزهای هر یک قابل جداسازی است؛ به عبارتی، غزل­ های درون روایت از قصّه جدا می­ شوند ولی همگنه ­هایی که داده ­های انتزاعی را در سطح رویی گفتمان صورت بخشیده ­اند، روابط میان نشانه­ ها را پیچیده کرده­ اند. برنامۀ روایی بر کنشِ برنامه­ محور مبتنی است و غزل جریانی احساسی است که در کلّ گفتمان نمود دارد.
تحلیل نشانه­ معناشناختی با تمایز غزل به عنوان جریان عاطفی و روایت به عنوان نظام برنامه­ محور، کارکرد و تعامل هر دو را در کلّیت گفتمان بررسی می ­کند. استعاره­ های غزل با صورت ­بخشی به مقوله ­های بنیادین معنا چه تغییری در لایۀ نحوی و سطح زیرین ایجاد کرده ­اند؟ گونۀ عاطفی توانسته با شکستن هنجارهای زبانی، نمایه ­های تازه تولید کند؟ کاربرد نمایه ­ها و استعاره ­های غزل در روایت، گفتمان غزل را عینی کرده است، امّا این محسوس ­سازی با تحلیلی که از شعر و ادبیات عصر تیموری و صفویه می­ شود و مدعی است که از اسطوره تهی شده، هم­سو نیست، زیرا هستۀ مرکزی گفتمان همچنان بر اسطوره نهاده شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The companionship of myth and metaphor in Timurid and Safavid eras based on Mehr and Mah.

نویسندگان [English]

  • kobra bahmani 1
  • zolfaghar alami 2
1 Department of language and literature,,alzahra University, tehran, Iran.
2 Associated Professor Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The story of Mehr & Mah is the story of oriental love of Mehr's for the western Mah and his departure to reach his beloved. The story is an extended pattern of Sonnet(Qazal)that adapts to the narrative structures and episodes of folk tales. It is a frozen discourse that has become a stereotype through repetitive use over time and has found its reconstruction and revival in combination with another form. which can be separately defined despite their entanglements. In other words, the sonnets within the narrative are separated from the story, but the homogenates that have derived meaning from abstract data on the surface of discourse have complicated the relationships between the signs. The narrative plan is based on plan-oriented action, and the sonnet is an emotional flow that pervades the entire discourse. By distinguishing the sonnet, as an emotional flow, and narrative, as a plan-based system, the semiotic analysis examines the function and interaction of both in the whole discourse. How have the metaphors of the sonnet changed the syntactic layer and the base layer by formulating the basic categories of semantics? Has the emotional genre been able to produce new indices by breaking language norms? The use of indices and metaphors of sonnets in the narrative has objectified the discourse of the sonnets, but this sensitization is inconsistent with the poetical and literary criticism of the Timurid and Safavid eras, which claims to be devoid of myth, because the central core of discourse is still based upon mythology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mehr"
  • "actan"
  • "narrative"
  • "isotop

مراجع

  1. الف) کتاب­ها

    1. احمدی، بابک (1385)، ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
    2. چیتیک، ویلیام (1384)، عوالم خیال، ابن ­عربی و مسألۀ اختلاف ادیان، ترجمۀ قاسم کاکایی، تهران: هرمس.
    3. رازی، نجم ­الدّین (1373)، مرصادالعباد، انتخاب و مقدّمه: محمّدامین ریاحی، تهران: علمی.
    4. راستگو، سیّدمحمّد (1383)، عرفان در غزل فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    5. روتون، ک.ک. (1394)، اسطوره. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل ­پور. تهران: مرکز.
    6. سرخوش کریتس، وستا (1383)، اسطوره ­های ایرانی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.
    7. سگال، رابرت آلن (1394)، اسطوره، ترجمۀ فریده فرنودفر، تهران: بصیرت.
    8. شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388)، راهی به نشانه ­معناشناسی سیال، تهران: علمی و فرهنگی.
    9. _________ (1385)، تجزیه ­و تحلیل نشانه ­معناشناختی گفتمان، تهران: انتشارات سمت.
    10. عباسی، علی (1395)، نشانه­ معناشناسی مکتب پاریس، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
    11. _________ (1393)، روایت ­شناسیِ کاربردی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
    12. فتوحی، محمود (1379)، نقدخیال، تهران: روزگار.
    13. کزازی، میرجلال ­الدّین (1388)، از گونه ­ای دیگر: جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران، تهران: مرکز.
    14. گرمس، آلژداس ژولین (1389)، نقصان معنا، ترجمۀ حمیدرضا شعیری، تهران: علم.
    15. ناشناس (1389)، قصۀ مهر و ماه، به کوشش محمّدحسین اسلام­ پناه، تهران: چشمه.
    16. یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1391)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.

    ب) مقالات

    1. بازرگان، محمّدنوید و مریم ترابی (1392)، «هوم عابد در شاهنامه و ریشه ­های اسطوره­ای آن»، سال نهم، ش 15، صص 101-110.
    2. خسروی، حسین (1388)، «نگاهی به نمادخورشید در تمثیلات سهروردی»، عرفان و اسطوره­ شناسی، سال5، شماره 15، صص1-16.
    3. داوودی­ مقدم، فریده، حمیدرضا شعیری، ثریا قطبی (1396)، «نقش پادگفتمان ­ها در تحلیل گفتمانی سورۀ کهف»، سال6، شماره 1، صص1-16.
    4. دوبرن، ی.ت.پ. (1393)، «سنّت ادبیات فارسی کلاسیک»، تاریخ ادبیات ایران، زیرنظر احسان یارشاطر، ویراستۀ یوهانس توماس پتردوبرن، ترجمۀ مجدالدّین کیوانی، تهران: سخن، صص33- 72.
    5. ذاکری کیش، امید (1397)، «تحلیل وجه غنایی در داستان ­های عاشقانه»، متن ­پژوهی ادبی، سال 22، شماره 78، صص 247-268.
    6. ذوالفقاری، حسن (1391)، «طبقه­ بندی منظومه ­های عاشقانۀ فارسی»، تاریخ ادبیات دانشگاه شهید بهشتی، شماره 7، صص 77-99.
    7. _________ (1391)، «ویژگی ­های داستان­ های عاشقانه از منظر عناصر داستان»، ایران­ نامه، سال 27، شماره 4، صص 167- 179.
    8. زیپولی، ر. (1393)، «صورخیال»، تاریخ ادبیات ایران، زیرنظر احسان یارشاطر، ویراستۀ یوهانس توماس پتردوبرن، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران: سخن، ج1، صص 216- 282.
    9. شعیری، حمیدرضا و محمّد هاتفی (1390)، «بیناژانریت: سپهرنشانۀ تغییردهندۀ مرزهای فرهنگ»، نشانه­شناسی فرهنگ(ی)، به کوشش امیرعلی نجومیان، تهران: سخن، صص33- 61.
    10. نبی­لو، علیرضا (1390)، «ریخت­شناسیِ داستان مهر و ماه»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 23، صص101-122.
    11. نرماشیری، اسماعیل (1389)، «تحلیل هرمنوتیکیِ جنبه ­های اساطیری ساخت­ های استعاره ­ای»، ادبیات عرفانی و اسطوره ­شناسی، سال 6، شمارۀ20، صص147-182.
    12. وان رومبِکِه، کریستین (1393)، «تأثیرات هلنیستی در ادبیات فارسی کلاسیک»، تاریخ ادبیات ایران، زیرنظر احسان یارشاطر، ویراستۀ یوهانس توماس پتردوبرن، ترجمۀ مجدالدّین کیوانی، تهران: سخن، ج1، صص 389- 417.
کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی
دوره 23، شماره 52
خرداد 1401
صفحه 47-72

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار