نگرشی تازه بر مأخذشناسی قصّهء شاه و کنیزک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی

چکیده

  
 
چکیده
مأخذیابی و ریشه­شناسی حکایات مثنوی، به طور رسمی، سابقه­ای به قدمت تألیف کتاب مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی دارد و بدون شک، این پژوهش کم­نظیر، بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه را مرتفع کرده­است. با این همه، مطالعات انجام­یافته در این باره، حکایت از آن دارد که در ریشه­یابیِ قصّه­های مثنوی، نمی­توان به مأخذی واحد ارجاع داد. مثنوی مولوی، حاصل ارتباط و تعاملِ فکری مولانا با خیل کثیری از منابع و متون دینی، تفسیری، صوفیانه، تاریخی، و بویژه فرهنگ عامّه است. ردیابیِ این سرچشمه­های غنی­، هرگز از مطالعات تک­بعدی و یکسونگرانه ساخته نیست. از اینرو، در این نوشتار برآنیم تا به مدد مطالعات ساختاری، روایت­شناختی، گفتمان­شناختی و برخی تحلیل­های معنایی، ردّپای دقیق­تری از سرچشمۀ این حکایت به دست دهیم. برای این منظور، نخستین و بنیادی­ترین قصّۀ مثنوی، یعنی قصّۀ شاه و کنیزک را واکاوی و تحلیل کرده­ایم. مطالعات ما نشان می­دهد که این قصّه، مستقیم یا غیرمستقیم، با خیل کثیری از قصّه­ها و بن­مایه­های عاشقانه، عارفانه و تعلیمی فارسی نسبت دارد و در این میان، شباهت آن با روایتی در کتاب آداب­الحرب و الشّجاعه، آشکارتر می­نماید.­ 
 





کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

- "A New Look at the Sources of the Story of the King and the Woman

نویسنده [English]

  • Mohamad Parsanasab
phD Kharazmi Universiy
چکیده [English]

The study of source of Mathnavi goes back to the age of composing “Maakhez e QesasvaTamsilateMathnavi”. Undoubtedly, the present study will remove most of ambiguities in the field. However, the results of the studies have been unremarkable so farindicating we cannot think just about one source. Mathnavi is originated of Moulana’s interactions with lots of sources and religious, historical, interpretative, mystic texts, even folklore. Tracing to such a rich source is never accomplished by mono-dimension studies. Thus in this study we intend to obtain a real precise trace of these tales by means of intertextual, structural, narrative, motive studies. Thus, for this purpose, we analyzed the essential and first tale of Mathnawi, “Qessye Shah oKanizak”. We understood this tale, is connecteddirectly or indirectlyto many Persian romantic, mystical, didactic stories.Meanwhile is more similar to a tale in “Adabolharbevashshojaah”
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • MathnaviManavi
  • “Qessye Shah o kanizak”
  • Bahramshahvakanizak
  • morphology
  • Narratives
  • Motive
-ابوالفتوح رازی، حسین­بن علی­بن محمّدبن احمد الخزاعی النیشابوری (1381)، روض­الجنان و روح­الجنان فی تفسیر قرآن، (20 جلد)، تصحیح محمّد جعفر یاحقّی و محمّد مهدی ناصح، چاپ سوم، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
2-افلاکی، شمس­الدین احمد (1363)، مناقب­العارفین (2 جلد)، چاپ دوم، تهران، دنیای کتاب.
3-بردسیری کرمانی، شمس­الدین (1349)، مصباح­الارواح، به کوشش بدیع­الزمان فروزانفر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
4-تودورف، تزوتان (1388)، بوطیقای نثر (پژوهش­هایی نو در بارۀ حکایت)، ترجمۀ انوشیروان گنجی­پور، تهران، نشر نی.
5-جامی، عبدالرحمان (1368)، هفت­اورنگ، تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات سعدی.
6-حکیم سمرقندی،ابوالقاسم اسحاق­بن محمّد1348)، ترجمۀ السوادالاعظم،از مترجمی ناشناخته،تصحیح عبدالحی حبیبی،تهران،انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
7-خواجوی کرمانی، کمال­الدین محمودبن علی (1370)، گل و نوروز، تصحیح نیاز کرمانی، کرمان، انتشارات دانشگاه کرمان.
8-دهستانی، حسین­بن اسعد (1363)، فرج بعد از شدّت (دو جلد)، با مقابله و تصحیح اسماعیل حاکمی، چاپ دوم، تهران، انتشارات اطلاعات.
9- دهلوی، امیرخسرو، (1354/1977)، آیینه اسکندری، با مقدمه و تصحیح جمال میر سیدوف، آکادمی علوم اتحا جماهیر شوروی، دانشگاه علوم سمرقند، اداره انتشارات دانش.
10-ربّن طبری، علی بن سهل (1928): فردوس­الحکمه فی الطبّ، قد اعتنی بنسخه و تصحیحه الدکتور محمّد زبیر الصدیقی، برلین، مطبعه آفتاب.
11-سجاسی، اسحاق­بن ابراهیم شمس (1368)، فرایدالسلوک، تصحیح عبدالوهاب نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی، تهران.
12-سعدی، مصلح­الدّین (1362)،کلّیات سعدی، تصحیح محمّدعلی فروغی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
13- ــــــــــــــــــــــــــــ (1363)، بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران، انتشارات خوارزمی.
14-سمعانی، ابوالقاسم احمدبن منصور (1368)، روح­الارواح، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
15-سنایی غزنوی، مجدودبن آدم (1348)، مثنوی­های حکیم سنایی، تصحیح و مقدّمۀ محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
16-ــــــــــــــــــــــــــــ (1359)، حدیقه­الحقیقه، به تصحیح مدرّس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران .
17-سهروردی، شهاب­الدین یحیی (1380)، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تصحیح و تحشیه و مقدّمه از سید حسین نصر، چاپ سوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
18-طسوجی، عبداللطیف (1389)، هزار و یک شب، تهران، انتشارات بدرقۀ جاویدان.
19-طوسی، محمّدبن محمودبن احمد (1382)، عجایب­المخلوقات و غرایب­الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
20-عطّار نیشابوری، فریدالدین (1383)، منطق­الطیر، تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات سخن.
21-ـــــــــــــــــــــــــ (1380)، تذکره­الاولیا، بررسی و تصحیح محمّد استعلامی، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات زوّار.
22-ـــــــــــــــــــــــــ (1383)، الهی­نامه، تصحیح فؤاد روحانی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات زوّار.