«دفتر دلگشا» و تلمیحات شاه‌نامه‌ای آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه حضرت نرجس (س) رفسنجان

چکیده

«دفتر دلگشا» نام منظومه‌ای‌است از صاحب شبانکاره‌ای که آن ‌را در قرن هشتم سروده است. شاعر در این منظومه، تاریخ ملوک شبانکاره‌ را از آغاز پیدایش تا اوان حملة مغول به نظم درآورده‌است. او در آغاز و انجام منظومة خویش مدّعی شده که فردوسی را در خواب دیده و به او سفارش کرده تا تاریخ شاهان عصر خویش را به نظم درآورد تا نام او نیز بدین روش جاودان بماند. بنابراین صاحب سرگذشت ملوک شبانکاره را منظوم می‌سازد و از آن‌جا که فردوسی را یگانه راهنمای خود می‌داند، نه تنها بارها از این شاعر بلندآوازه در اثر خویش یاد می‌کند، بلکه از سبک شعری او نیز تقلید می‌نماید.
نگرش عمیق صاحب به شاه‌نامة فردوسی سبب شده‌است که شاعر بارها در منظومة خویش، به قهرمانان شاهنامه و سرگذشت آنان اشاره نماید و یا آنکه ممدوحان خود را به شاهان و پهلوان شاهنامه تشبیه نماید. بررسی تلمیحات شاهنامه‌ای دفتر دلگشا موضوعی است که در این مقاله بدان می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Delgosha and Its Shahname-based Allusions

نویسنده [English]

  • Reza Ghafouri
چکیده [English]

Abstract
Delgosha book is a poem composed by its poet in 8th century. In this work poet composes history of Shabankare' kings from the first to beginning of Mongol invasion. At the beginning of composing this poem, he claimed that he saw Ferdowsi in dream who advised him to compose history of his age king to be famous in this way. So he composed "kings' fate" and as he calls Ferdowsi as his leader, he not only remembers Ferdowsi in his work but also comics his poetry style. Having a deep view in Ferdowsi's Shahname caused to point Shahname's heroes and their fates or compared his praised persons with Shahname's kings and heroes. Studying Shahnameh-based allusions of Delgosha book is a subject studied in this paper.
Having a deep view in Ferdowsi's Shahname caused to point Shahname's heroes and their fates or compared his praised persons with Shahname's kings and heroes. Studying Shahnameh-based allusions of Delgosha book is a subject studied in this paper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Delgosha book
  • Saheb
  • Shabankare' kings
  • Shahname
آدامووا، ا.ت- گیوزالیان.(1386). نگاره‌های شاه‌نامه، ترجمه زهره فیضی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
آیدنلو، سجاد.(1387)الف. «فردوسی و شاه‌نامه در منظومه‌های ، دینی و تاریخی پس ازاو(ذیلی بر سرچشمه‌های
        فردوسی شناسی»، گوهر گویا، اصفهان، شماره 8، ص 74- 43.
آیدنلو، سجاد.(1383)الف.«نکته‌هایی درباره‌ی تلمیحات شاه‌نامه‌ای خاقانی»، پژوهش‌های ادبی، شماره 4،
         صص 7 - 36
آیدنلو، سجّاد. (1383)ب. «بررسی فرامرزنامه»، نامه‌ی پارسی، تهران: سال نهم، شماره دوم، صص 176 - 198
آیدنلو، سجّاد.(1385).« نخستین سند ادبی ارتباط آذربایجان با شاه‌نامه»، مجله‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی 
       تبریز،سال دوم، شماره 1، صص 111- 141
آیدنلو، سجّاد. (1386) الف.«شاه‌نامه‌ای ترین شعر غنایی»، پیک نور، شماره 3، صص 12- 19
آیدنلو، سجّاد. (1386).ب. «بررسی سه بیت از داستان رستم و اسفندیار»، پژوهش‌های ادبی، سال پنجم،
       شماره 18، زمستان.
آیدنلو، سجّاد.(1387). «آشناترین شاعر ادب فارسی با شاه‌نامه»، ادب پژوهی، شماره 6، صص 133- 161
آیدنلو، سجّاد. (1390) الف. دفتر خسروان، برگزیده شاه‌نامه‌ی فردوسی، تهران: سخن.
آیدنلو، سجّاد. (1390)ب. «ویژگی روایات و طومارهای نقّالی». بوستان ادب. سال 3 شماره‌ی 1، صص 1-28.
افشار، ایرج.(1390). کتاب‌شناسی فردوسی و شاه‌نامه، تهران: میراث مکتوب.
اکبری مفاخر، آرش (1390). «کریمان کیست؟»، جستارهای ادبی، سال چهل و چهارم، شماره 174،
        صص 15- 37
امیدسالار، محمود.(1388). «زال»، دانش‌نامه‌ی زبان و ادب فارسی، ج3، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
تاجرشیرازی، حسین‌علی.(1385). میکادونامه، به کوشش علی میرانصاری، تهران: میراث مکتوب.
تقی‌زاده، سیّد حسن.(1313).« فردوسی و شاه‌نامه»، هزاره‌ی فردوسی، تهران: دنیای کتاب.
تکمیل‌همایون،ناصر.(1357).الف.«آشنایی با شبانکارگان، معرّفی و تحلیل دفتر دلگشا»، هنر و مردم، شماره 188،         
           صص 54- 57.
تکمیل‌همایون، ناصر.(1357).ب. «آشنایی با شبانکارگان، معرّفی و تحلیل دفتر دلگشا»، هنر و مردم،
           شماره 191- 192، صص 72- 80.
تکمیل‌همایون، ناصر.(1357).ج. «آشنایی با شبانکارگان، معرّفی و تحلیل دفتر دلگشا»، هنر و مردم، شماره 193،
        صص 18-21
تهمینه‌نامه‌ی بلند.(بی تا). دستنویس شاه‌نامه‌ی موزه‌ی بریتانیا، به شماره or.2928
حمیدیان، سعید. (1387). درآمدی براندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
جهاندیده، عبدالغفور.(1390). حماسه‌سرایی در بلوچستان، تهران: معین.
جیحونی، مصطفی.(1380). شاه‌نامه‌ی فردوسی، کتاب صفر، اصفهان: شاه‌نامه‌پژوهی.
خالقی‌مطلق، جلال.(1362). «گردشی در گرشاسب‌نامه»، ایران‌نامه، شماره‌های 3- 5
خالقی‌مطلق، جلال.(1372) الف. « معرّفی قطعات الحاقی شاه‌نامه»، گل رنج‎های کهن، به کوشش علی
         دهباشی، تهران: مرکز.
خالقی‌مطلق، جلال.(1372)ب. «معرّفی سه قطعه‌ی الحاقی شاه‌نامه»، گل رنج‎های کهن، به کوشش علی
        دهباشی، تهران: مرکز.
خالقی‌مطلق، جلال.(1372).ج. «یکی داستان است پر آب چشم». گل رنج‌های کهن، به کوشش علی                     
           دهباشی، تهران: مرکز.
خالقی‌مطلق، جلال.(1384). «شاه‌نامه‌ی لکی»، ایران شناسی، سال 17، صص 795- 799    
خالقی‌مطلق، جلال.(1386). «اهمیت شاه‌نامه‌ی فردوسی»، سخن‌های دیرینه، تهران: افکار.
خالقی‌مطلق، جلال.(1388).«درفش پهلوانان و شاهان»، دانش‌نامه‌ی زبان و ادبیات فارسی، جلد سوم، به
           سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
خالقی‌مطلق، جلال.(1391).«فردوسی»، دانش‌نامه‌ی زبان و ادبیات فارسی، جلد چهارم، به سرپرستی اسماعیل
           سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
خلف‌تبریزی، محمّدحسین.( 1362). برهان قاطع، به‌کوشش محمّد معین، تهران: امیرکبیر.
خوسفی، ابن حسام.(1382). تازیان‌نامه‌ی پارسی، به کوشش حمیدالله مرادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دبیرسیاقی، سیّد محمّد. (1384). زندگی‌نامه‌ی فردوسی و سرگذشت شاه‌نامه، تهران: قطره.
دوستخواه، جلیل. (1380). «پشتوانه‌های شاه‌نامه: خاستگاه‌های دوگانه و دیدگاه‌های دوگونه»، حماسه‌ی ایرانی
         یادمانی از فراسوی هزاره‌ها، تهران: آگه.
راجی کرمانی، بمان‌علی.(1383). حمله‌ی حیدری، تصحیح یحیی طالبیان- محمود مدبّری، کرمان: دانشگاه باهنر.
رجب‌زاده، هاشم.(1374). «نگاهی به شاه‌نامه‌شناسی در ژاپن و برگردان‌های ژاپنی شاه‌نامه». نمیرم از این پس که
          من زنده‌ام، به کوشش غلام‌رضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
رستگارفسایی، منصور.(1388). فرهنگ نام‌های شاه‌نامه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رستم‌نامه.(1387). به‌کوشش سجاد آیدنلو، تهران: میراث مکتوب.
 
رویانی، وحید.(1390).«بررسی تاثیر شاه‌نامه بر سام‌نامه»، گوهر گویا، سال پنجم، شماره 2، صص 137- 164
ریاحی، محمّد امین.(1388). سرچشمه‌های فردوسی شناسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ریاحی، محمّد امین. (1387). فردوسی، تهران: طرح نو.
زرّین‌کوب، عبدالحسین.(1389). نامورنامه، تهران: سخن.
سعدی، مصلح بن عبدالله.(1389). بوستان سعدی، به کوشش منوچهر دانش‌پژوه، تهران: هیرمند.
سهسرامی، کلیم.(1374). «معرّفی احوال فردوسی و ترجمه‌های شاه‌نامه به زبان بنگال». نمیرم از این پس که من
         زنده‌ام، به کوشش غلام‌رضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
سیمیدچیوا، مارتا.(1374). «رخش در دامنه‌ی کوه بالکان یا معرفی آثار فردوسی در بلغارستان». نمیرم از این پس که
         من زنده‌ام، به کوشش غلام‌رضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
شارپ، رلف نارمن. (1384). فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی، تهران: پازینه.
شاه‌نامه‌ی کردی. (1389). تصحیح ایرج بهرامی، جلد دوم و سوم، تهران: آنّا.
شاه‌نامه‌ی لکی.(1384). به اهتمام حمید ایزدپناه، تهران: اساطیر.
صاحب شبانکاره‌ای. (1389). دفتر دلگشا، تصحیح غلام‌حسین مهرابی- پروانه کیانی، شیراز: آوند اندیشه.
صادقی محسن‌آباد، هاشم- یاحقی، محمّدجعفر.(1390).« تاثیر پذیری ملک الشعرای بهار از فردوسی»،
      بوستان ادب، سال چهارم، شماره 4، صص 65- 86
صبوری، ناصر- ظهیر.(1386). شجره‌الملوک، تصحیح منصور صفت‌گل، تهران: میراث مکتوب.
صفا، ذبیح الله. (1352). حماسه‎سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
طومار نقّالی شاه‌نامه. (1391). ویرایش سجّاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.
عابدی، سیّد امیرحسن.(1374). «شاه‌نامه و هند». نمیرم از این پس که من زنده‌ام، به کوشش غلام‌رضا ستوده،
          تهران: دانشگاه تهران.
عطایی. برزونامه‌ی جدید، نسخه‌ی آنکتیل دوپرون، به شماره R.9 .804
غفوری، رضا.(1392).«سیمای تهمینه در روایت‌های حماسی ایران»، شعرپژوهی، سال پنجم، شماره سوم،
       صص 145- 166
فردوسی، ابوالقاسم.( (1386)، شاهنامه،تصحیح جلال خالقیمطلق،تهران: مرکزدایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ دادگی.(1380). بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
قانع، عبّاس.(1374).  «نقوش و تصاویر شاه‌نامه‌ای در طول زمان». نمیرم از این پس که من زنده‌ام، به کوشش
        غلام‌رضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
قبادی، حسین‌علی - نوری، علی.(1386).«تاثیر شاه‌نامه‌ی فردوسی بر ادبیات عیاری»، زبان و ادب فارسی، نشریه
         دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره 201، صص 93- 63
کورویانگی، ت.(1374). «شاه‌نامه‌شناسی در ژاپن». نمیرم از این پس که من زنده‌ام، به کوشش غلام‌رضا ستوده،
          تهران: دانشگاه تهران.
مرتضوی، منوچهر.(1385). فردوسی و شاه‌نامه، تهران: توس.
محجوب، محمّدجعفر.(1387). «شاه‌نامه و فرهنگ عامّه»، ادبیات عامیانه‌ی ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری،         
           تهران: چشمه.
محمّدی‌افشار، هوشنگ.(1389).« بازتاب حماسه ی ملی در شعر مسعود سعد»، مطالعات ایرانی، سال نهم،
           شماره 17، صص 157- 181
مشتاق‌مهر،رحمان-آیدنلو، سجّاد.(1386).«یادداشت‌هایی درباره‌ی نکات و اشارات شاه‌نامه‌ای دیوان ناصرخسرو»
          مطالعات ایرانی، سال ششم، شماره 11، صص 195- 218
مول، ژول. (1345). دیباچه‌ی شاه‌نامه، ترجمه جهانگیر افکاری، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
محمّدخان، مهرنور.(1374). «نمونه‌ای از نفوذ فردوسی در شبه قارّه‌ی هند و پاکستان». نمیرم از این پس که من
        زنده‌ام، به کوشش غلام‌رضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
مینوی، مجتبی.(1385). فردوسی و شعر او، تهران: معین.
نحوی، اکبر.(1380). « ناگفتههایی درباره‌ی برزونامه» ، مجله‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه
            فردوسی مشهد: سال سی‌ و چهارم، شماره 1 و 2، صص371- 388
نحوی، اکبر- غفوری، رضا .(1390) .« ده دیو از فارسی میانه تا منظومه‌ی فرامرزنامه»، بوستان ادب، سال
            سوم، شماره چهارم. صص 167 –  186
نصراصفهانی، علی‌محمّد.(1381) «تصرّف شبانکاره به وسیله ی مغولان»، رشد آموزش تاریخ، سال چهارم،
           شماره 10، صص 44- 47.
نفیسی، سعید.(1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران: فروغی.
نفیسی، سعید.(1339). «دفتر دلگشای» ، راهنمای کتاب، شماره 5، صص 654- 655.
نلدکه، تئودور. (1384). حماسه‌ی ملّی ایران، ترجمه بزرگ علوی، تهران: نگاه.
نوری اژدری. (1381). غازان‌نامه. تصحیح محمود مدبّری، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
نوشاهی، گوهر.(1374). «دو نقش مهم در ترجمه‌ی شاه‌نامه به زبان اردو». نمیرم از این پس که من زنده‌ام، به
         کوشش غلام‌رضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
هاتفی خرجردی.(1387). شاه‌نامه‌ی هاتفی خرجردی: حماسه فتوحات شاه اسماعیل صفوی، تصحیح سید علی
         آل داوود. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
هادی‌زاده، رسول.(1965). «دفتر دلگشا»، مقدّمه، مسکو: فرهنگستان علوم اتحاد شوروی.
واعظ‌زاده، عباس- یاحقّی، محمّد جعفر.(1392).«بررسی تاثیر شاه‌نامه در امثال فارسی بر پایه ی امثال و حکم
           دهخد»، جستارهای ادبی، سال چهل و ششم،  شماره 181، صص 1- 28
یاحقّی، محمّدجعفر.(1388)الف. «نفوذ شاه‌نامه در دنیای مناقب»، از پاژ تا دروازه‌ی رزان، تهران: سخن.
یاحقّی، محمّدجعفر.(1388)ب. «ذیل سرچشمه‌ها»، از پاژ تا دروازه‌ی رزان، تهران: سخن.