محدّث دهلوی و شیوۀ شرح‌نویسی او در مفتاح‌الفتوح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی.دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران

10.29252/kavosh.2021.16429.3050

چکیده

ادب فارسی و عرفان اسلامی از سالیان دور در شبه‌قاره مشتاقان زیادی داشته و آثار گران‌سنگ بسیاری به زبان فارسی از ایشان به جا مانده‌است. از جملۀ این آثار، کتاب مفتاح‌الفتوح، نوشتۀ شیخ عبدالحق محدّث دهلوی (958 -1052)، محدّث، محقّق، مورّخ و صوفی‌شاعر هندی است. وی در تصوّف، پیرو شیخ محیی‌الدّین عبدالقادر گیلانی (471 -561)، عارف، محدّث و شاعر ایرانی قرن پنجم و ششم هجری و مؤسّس سلسلۀ تصوّف قادریّه، بوده‌است.
مسألۀ اصلی این پژوهش معرفی شرح و شارح، طبقه‌بندی معیارهای شرح‌نویسی و تحلیل دیدگاه‌های وی در شرح است. نگارنده برای تبیین این مسأله با استفاده از روش تحلیل محتوا و استناد به دستاوردهای رویکرد ژانری به متن در پی یافتن پاسخ برای پرسش‌های زیر است:
- محدّث دهلوی کیست؟
- شرح عرفانی وی دارای چه ویژگی‌هایی است و مؤلف آن چه دیدگاه‌هایی دارد؟
- این شرح چه نقشی در احیای تصوف در شبه‌قاره ایفا کرده‌است؟
نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مفتاح‌الفتوح ترجمه و شرح بینامتنی منثور و مبسوط به فارسی است که در سدۀ یازدهم قمری به فرمان شاه ابوالمعالی، حکمران آن خطه و از هواداران طریقۀ قادریّه تألیف شده‌است. عبدالحق در نوشتن این اثر، علاوه بر ترجمۀ الفاظ و معانی کتاب فتوح‌الغیب، به بسط و تفصیل سخنان عبدالقادر گیلانی و نقل مذاهب و اقوال عارفان و رمزگشایی مسائل عرفانی و کلامی و تبیین راه و روش قادریّه نیز توجّه داشته است. این شرح علاوه بر موارد ذکر شده، اطلاعات ذی‌قیمتی از طریقه‌های عرفانی شبه‌قاره را نیز ثبت کرده که در روند نگارش تاریخ تصوف در شبه‌قاره حائز اهمیت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mohaddith Dehlavi and his method of commentary in Miftah al-Fotuh

نویسندگان [English]

  • mohammad bidkhooni 1
  • Hosein Aghahoseini 2
1 Persian language and literature, faculty of literature, university of Isfahan, Isfahan.Iran.
2 Persian literature group، Faculty of Literature and Humanities، University of Isfahan، Isfahan، Iran.
چکیده [English]

Persian literature and Islamic mysticism have been very popular in India for many years and many precious works in Persian have been left by them. Among these works is the book Miftah al-Fotuh written by Sheikh Abdul Haq Mohaddith Dehlavi (1058-1052), a scholar of hadith, researcher, historian and Indian Sufi. In Sufism, he was a follower of Sheikh Mohieddin Abdolqader Gilani (471-561), an Iranian mystic, narrator and poet of the fifth and sixth lunar centuries, and the founder of the Qaderiyya Sufism dynasty. The main issue of this research is to introduce the description and commentary, classify the criteria of description writing and analyze his views in the description. To explain this issue, the author seeks to answer the following questions by using the method of content analysis and citing the achievements of the genre approach to the text: Who is Mohaddith Dehlavi, what are the characteristics of his mystical description and what are the author's views? What role has this description played in the revival of Sufism on the subcontinent? The results of the research show that Miftah al-Fotuh is a translation and intertextual description of prose and extended into Persian, which was written in the 11th lunar century by the order of Shah Abu al-Ma'ali, the ruler of that region and one of the lovers of Qaderieh way. In writing this work, in addition to translating the words and meanings of the book Fotuh al-Ghayb,

کلیدواژه‌ها [English]

  • : commentary
  • Miftah al-Fotuh
  • Sheikh Abdul Haq Mohaddith Dehlavi
  • India
  • Sufism
  1. الف) کتاب­ها

    1. ابن‌ترکه اصفهانی، صائن‌الدین علی (1360)، تمهید القواعد. تصحیح سید جلال الدین آشتیانی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
    2. _________ (1375)، شرح گلشن راز. تصحیح کاظم دزفولیان. تهران: آفرینش.
    3. احمدی، محمّدرحیم (1395)، نقد ترجمۀ ادبی. تهران: رهنما.
    4. بدایونی، ملّاعبدالقادر (1381)، منتخب التواریخ. تصحیح مولوی احمد علی صاحب. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    5. خواجه عبدالله انصاری (1362)، طبقات الصوفیه. تصحیح محمد سرور مولایی. تهران: بی‌نا.
    6. خوارزمی، تاج‌الدین حسین (1379)، شرح فصوص الحکم. تحقیق حسن حسن زاده آملی. قم: بوستان کتاب.
    7. درایتی، مصطفی (1389)، فهرست‌وارۀ دست‌نوشت‌های ایران. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
    8. زرین‌کوب، عبدالحسین (1354)، نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
    9. سلمی، ابوعبدالرحمن (1369)، مجموعه آثار سلمی. گردآوری نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    10. سیدحیدر آملی (1382)، انوار الحقیقة و اطوار الطریقة. مقدمه و تحقیق سید محسن موسوی تبریزی. قم: نور علی نور.
    11. _________ (1422)، تفسیر المحیط الاعظم. مقدمه و تحقیق سید محسن موسوی تبریزی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
    12. صفوی، کوروش (1384)، فرهنگ توصیفی معناشناسی. تهران: فرهنگ معاصر.
    13. قیصری، داود (1375)، شرح فصوص الحکم. با مقدمه، تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    14. لاهوری، عبدالحمید (1868)، پادشاه‌نامه. به کوشش کبیرالدین احمد و عبدالرحیم. کلکته: بی‌نا.
    15. محدّث دهلوی، عبدالحق (1363)، رسالۀ نوریه سلطانیه. تصحیح محمد سلیم اختر. لاهور: مرکز تحقیقاتی زبان فارسی ایران و پاکستان.
    16. _________ (1383)، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار. تصحیح و توضیح علیم اشرف خان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    17. _________ (1332)، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار. به کوشش سبحان محمود صاحب. کراچی: مدینة پبلشنگ کمپنی.
    18. _________ (2003)، زاد المتّقین فی سلوک طریق الیقین. تصحیح محمد نذیر رانجها. لاهور: دانشگاه پنجاب
    19. مختارعمر، احمد (1998)، علم الدلالة. قاهره: عالم الکتب.
    20. مزیدی، احمد فرید (1427)، الامام الجنید. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    21. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1371)، کشف الاسرار و عدة الابرار. به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.
    22. ندوی، محمداکرم (1434)، ترجمة عربیة لکتاب «الشیخ المحدّث عبدالحق الدهلوی، حیاته و آثاره لخلیق احمد النظامی». دمشق: دارالقلم.
    23. نظامی، خلیق‌احمد (1965)، حیات شیخ عبدالحق محدّث دهلوی. لاهور: مکتبة رحمانیة.
    24. هجویری، ابوالحسن (1375)، کشف المحجوب. تصحیح والنتین‌آلکسی‌یویچ ژوکوفسکی. تهران: طهوری.

    ب) مقاله­ها

    1. حاج‌سیّدجوادی، سیّدکمال (1387). «شیخ عبدالحق محدّث دهلوی». آینۀ میراث. سال 6. ش 1. صص 133-145.
    2. نامورمطلق، بهمن (1386). «از تحلیل بینامتنی تا تحلیل بیناگفتمانی». پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر. ش 12، صص 73-94.
    3. _________ «ترامتنیت؛ مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها». پژوهشنامۀ علوم انسانی. ش 56، صص 83-98.

    ج) پایان‌نامه‌ها

    1. علی­شاه، سیدمحمّد (1388). تصحیح نسخۀ خطی تاریخ حقی محدّث دهلوی. رسالة دکتری به راهنمایی: روح‌الله هادی. تهران: دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران.

    د) نسخة خطی

    1. محدث دهلوی، عبدالحق. نسخۀ خطی مفتاح‌الفتوح به شمارۀ 776059. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.