تحلیل موضوع و کارکرد اشعار میان‌متنی در متون ادبیات ‌عامه با تکیه بر داستان‌های محبوب‌القلوب میرزا برخوردار فراهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

10.29252/kavosh.2021.16145.3018

چکیده

محبوب‌القلوب تألیف میرزا برخوردار بن محمود ترکمان فراهی از آثار داستانی عامیانۀ عصر صفویست. شامل داستان‌های اخلاقی، اجتماعی، اندرزی، آموزنده، عاشقانه و از نظر ساختار روایی مانند کلیله و دمنه حکایت ‌در ‌حکایت است. در این مقاله این اثر با توجه به اشعاری که در خلال متن درج و تضمین شده‌اند از لحاظ موضوع و کارکرد آن در نثر داستان بررسی و تحلیل گردیده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه‌ای است. مجموع اشعار بهکاررفته در متن داستان استخراج گردیده و با توجه به محتوای اشعار و کیفیت ارتباط و پیوستگی آنها با متن داستان بررسی و تحلیل شده‌اند. دستاورد پژوهش اینست که موضوعات این اشعار با توجه به محتوای داستان به شش دسته طبقه بندی می‌شود که بر اساس میزان کاربرد به ترتیب موضوع اخلاق، توصیف، اندرز و حکمت، عشق، دعا، مدح بیشترین بسامد را دارند. این آمار بیانگر اینست که داستانهای عامیانه اهداف تعلیمی و پرورشی دارند و صرفا جنبه سرگرم کنندگی ندارند. به لحاظ کیفیت ارتباط اشعار با متن داستان چهار نقش یا کارکرد استنباط شده است: تأیید، تأکید، تکمیل، توصیف. ابیاتی که نقش تکمیل داستان را دارند با 23/52 درصد بالاترین میزان را به خود اختصاص داده‌اند و در رتبه دوم ابیـات با کارکرد توصیف 16/20 درصـد و ابیـات با کارکرد تأکید 16/17درصد در رتبة سـوم و ابیات با کارکرد تأیید با 46/10 درصد در مرتبة چهـارم قرار می‌گیرند. ابیاتی نیزکه ضرب‌المثل شده‌اند 63/24درصد از کل ابیات را تشکیل می‌دهند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the subject and function of intertextual poems in public literature texts based on the popular stories of Mirza Barkhordar Farahi

نویسندگان [English]

  • Safi allah Taheri 1
  • shahrzad niazi 2
  • mahbobeh khorasani 3
1 , PhD student of Department of Persian Language and Literature, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
2 Department of Persian language and literature, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
3 Associate Professor of Department of Persian Language and Literature, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.
چکیده [English]

Folk stories have a long history dating back to pre-Islamic times. These stories contain many valuable sources and topics of moral, social, educational, counseling, etc., so research in them is necessary. The art of storytelling reached its peak in the Safavid era. One of the popular stories of this period is Mahboob al-Gholoob, which was written by Mirza Barkhordar bin Turkman Farahi. This article has been done by descriptive – analytical methods. The verses that come through this story are examined in terms of subject matter and function. In terms of subject, moral, social and educational verses with 41.80% in the first rank, descriptive verses and currently with 20.16% in the second rank, rulings and advice verses with 16.41% in the third rank and romantic verses that have a great connection with descriptive verses They are in the fourth place with 14.17%. In terms of function, supplementary verses are in the first place with 52.23%, descriptive verses are in the second place with 20.16%, emphatic verses are in the third place with 17.16% and confirmation verses are in the fourth place with 10.46%. In this book, in addition to Mirza's poems, the verses of other poets have also been used. According to statistics, 24.63% of the verses in this book are proverbs. Due to his secretarial profession, Mirza Barkhordar Farahi has used Arabic words, long words, long phrases and nested anecdotes in the form of Kelileh va Demneh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mahboobal Gholoob
  • Mirza Barkhordar Farahi
  • Intertexual Poems
  • Folk Story
  • Safavid
  1. الف) کتاب­ها

    1. انوری ابیوردی، اوحدالدّین علی (1372)، دیوان انوری، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
    2. تمیم­داری، احمد (1393)، فرهنگ عامه، چاپ سوم، تهران: مهکامه.
    3. حافظ، شمس‌الدّین محمّد (1368)، به کوشش دکتر غنی و قزوینی، به کوشش عبدالکریم جربزه­دار، چاپ دوم، تهران، اساطیر.
    4. خطیبی، حسین (1366)، فن نثر در ادب فارسی، تهران، انتشارات زوّار.
    5. سعدی، مصلح بن عبدالله (1394)، گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوازدهم، تهران، خوارزمی.
    6. شمیسا، سیروس (1380)، سبک­شناسی نثر، چاپ پنجم، تهران: میترا.
    7. صفا، ذبیح­الله (1389)، تاریخ ادبیات ایران، چاپ هفتم، تهران، فردوس.
    8. صفری­آق­قلعه، علی (1395)، اشعار پراکنده در متون تا سال 700 هجری، جلد 1 و 2، تهران، انتشارات محمود افشار.
    9. فراهی، برخوردار بن محمود (1373)، داستان‌های محبوب‌القلوب، تحریر علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
    10. محجوب، محمّد‌‌جعفر (1393)، ادبیات عامیانة ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ پنجم، تهران، چشمه.
    11. نظامی­گنجه‌ای، الیاس (1376)، خمسة نظامی، بر اساس نسخة وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ سوم، تهران، قطره.

    ب) مقاله­ها

    1. احمدسلطانی، منیره (1392)، «نگاهی به سیر قصّه‌های عامیانه در دورة صفویه با محوریت رموز حمزه»، مجلة تاریخ ادبیات، شمارة 73، صص19-5.
    2. اذکایی، پرویز (1374)، «نقد کتاب محبوب‌القلوب میرزا برخوردار فراهی»، ماهنامة کلک، شمارة 80-68، صص344-343.
    3. امیدسالار، محمود؛ حسن ذوالفقاری (1393)، «ادبیّات داستانی عامیانه»، مندرج در دانشنامة فرهنگ مردم ایران، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج1، چاپ دوم، تهران، مرکز دایرة­المعارف بزرگ اسلامی، صص 3 ـ 8.
    4. بیرنگ، محمّدرضا (1396)، «بررسی ابعاد استشهاد به عنوان یک آرایة تعلیمی در منشآت قائم مقام در مقایسه با گلستان سعدی»، نشریة زبان ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال 70، شمارة 236، صص 49-42.
    5. حسن‌زاده، شهریار (1393)، «نگاهی به ادبیات عامه در عصر صفوی»، بهارستان سخن، سال یازدهم، شمارة 26، صص248-221.
    6. دشتی، محمّد (1378)، «قصّه‌های عامیانه در عصر صفوی»، ادبیات داستانی، شمارة 52، صص 18-11.
    7. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (1393)، «تصاویری از زندگی قرن دهم در داستان‌های میرزا برخوردار فراهی»، کیهان فرهنگی، شمارة 6، صص28-25.
    8. سپه­وندی، مسعود و معصومه ارشد (1392)، «نقد و بررسی عناصر عمدة عامیانه محبوب‌القلوب ممتاز فراهی، داستان عامیانة دورة صفوی»، مجلة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد فسا، س4، ش2 (پیاپی9)، صص20-12.
    9. صیادکوه، اکبر و معصومه بهمه‌ای (1395)، «بررسی و تحلیل نقش و شخصیت زنان در محبوب‌القلوب میرزا برخوردار فراهی»، فصلنامه علمی-پژوهشی زن و جامعه، سال هفتم، شمارة سوم، صص90-61.