بررسی تحلیلی روایتی نقّالی از فرامرز نامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه جهرم

چکیده

فرامرزنامه یکی از منظومههای ارزشمند و نسبتاً مفصّل پهلوانی پس از شاهنامة فردوسی است. درنگ در تاریخ فرهنگ و ادب ایران نشان میدهد که اخبار مربوط به فرامرز به گونهای بسیار گسترده در روایات مکتوب و شفاهی موجود است. داستانهای این پهلوان به گونهای پراکنده در شاهنامه، منظومههای پهلوانی پس از شاهنامه، منابع مکتوب و روایتهای نقّالی و شفاهی حفظ شده است که در مجموع حلقة روایات فرامرز را در ادبیّات حماسی ایران تشکیل میدهد. در منطقة کوهمره سرخی فارس چهار روایت شفاهی از منظومههای پهلوانی پس از شاهنامه موجود است که از این میان دو روایت «برزونامه» و «بانوگشسب نامه» در میان برخی از قصّهگویان و راویان رواج دارد؛ امّا دو روایت «فرامرزنامه»و «شهریارنامه» در ذهن و زبان مردم جایگاهی ندارد. این دو روایت تنها به وسیلة مسنترین و معروفترین نقّال این منطقه- علی حسین عالی‌نژاد، آخرین  بازماندة نقّالان و راویان منطقه- روایت میشود. روایت نقّالی فرامرزنامه در این منطقه، آمیزشی از حماسه و باورهای اساطیری بومیان منطقه است که واکاوی آن افزون بر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ مأخذی ثبت و بررسی نشده است، بخشی از باورهای اساطیری مردم این منطقه را نشان میدهد.
در این جستار نگارنده به مباحث زیر پرداخته است: 1- گزارش روایت نقّالی و سپس بررسی   تفاوتها و شباهتهای روایت مکتوب و روایت نقّالی2- بررسی چگونگی اثرگذاری باورها و اسطورههای بومیان منطقه بر روایت نقّالی. 3- بحثی دربارة سرایندة اثر بر پایة روایت نقّالی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An analytical survey of a raconteurs’ narrative of Farâmarznâmeh

نویسنده [English]

  • Azim Jabbareh
Assitance profesor
چکیده [English]

 
Farâmarznâmeh is one of the valuable and comparatively voluminous epics after Ferdowsi’s Šâhnâmeh. A reflection on the cultural and literary history of Iran demonstrates that there is a spate of narratives about Faramarz in as well written and oral sources. Tales of this hero have been preserved in a scattered way in Šâhnâmeh, post-Šâhnâmeh heroic poems, written sources, raconteurs’ narratives and oral ones thet, altogether, form the circle of narratives about Faramarz in Persian epic literature. There are four oral narratives ofpost-Šâhnâmeh heroic poems in Kohmareh-Sorkhi region (of Fars province) two of which, namely Borzūnâmeh and Bânūgošasbnameh are still rampant among some of storytellers and raconteurs, but the other two, Farâmarznâmehand Šahryârnâmeh are abandoned among the native people. These last two are narrated today just by Alihossein Âlinejad, the oldest and the most famous raconteur of the mentioned region and the last survivor of the ilk. The raconteurs’ narrative of Farâmarznâmeh in this area is an amalgam of the epic on one hand and the mythical beliefs of the native people on the other hand. A scrutiny on this narrativewill eventuate in recording a narrative that has never been written down before and, moreover, will evince some of the mythical beliefs of the people of this region.
This article seeks to : 1- report the raconteurs’ narrative and, thereafter, examining the similarities and differences between the written version and the raconteurs’ one; 2- examine the way through which the beliefs and myths of the native people of the region has affected the raconteurs’ narrative; 3- discuss the identity of the composer of this work on the basis of raconteurs’ narrative.
 

الف)کتابها:
1- ابن بلخی(1363 )، فارس­نامه، به تصحیح لسترنج و نیکلسون، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
2- انجوی شیرازی، سیّد ابوالقاسم(1369)، فردوسی‌نامه، تهران، انتشارات علمی.
3- ایونس، ورونیکا(1373)، اساطیر مصر، ترجمة باجلان فرخی، تهران، نشر اساطیر.
4- بهار، مهرداد(1378)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، نشر آگه.
5- بلعمی، ابوعلی محمّد(1353)، تاریخ بلعمی، تصحیح محمّد تقی بهار و محمّد پروین گنابادی، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی زوّار.
6- پورداوود، ابراهیم(1377)، یشت­ها، تهران، نشر اساطیر.
7- تاریخ سیستان(1381)، به تصحیح محمّد تقی بهار، تهران، انتشارات معین.
8- دوستخواه، جلیل(1380)، حماسة ایران: یادمانی از فراسوی هزاره­ها، تهران، نشر آگه.
9- دیوان فرّخی(1371)، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران، انتشارات زوّار.
10- سلامی، عبدالنّبی(1381)، فرهنگ گویش دوانی، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
11- شهبازی، عبدالله(1366)، ایل ناشناخته، تهران، نشر نی.
12- صفا، ذبیح الله(1363)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر.
13- عالی­نژاد، علی‌حسین، گویشور محلّی منطقة کوهمره سرخی فارس.
14-  فرامرزنامه(1382)، به اهتمام مجید سرمدی، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
15- قزوینی، یحیی‌بن‌عبدالّلطیف (1363)، لبّ التّواریخ، تهران، انتشارات بنیاد و گویا.
16- کزّازی، میر جلال‌الدّین(1384)، نامة باستان، ج2، تهران، انتشارات سمت.
17- کلباسی، ایران(1376)، گویش کلاردشتی، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
18- گویری، سوزان(1388)، آناهیتا در اسطوره­های ایرانی، تهران، نشر ققنوس.
19- لسترنج، گی(1364)، جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
20- مجمل‌التّواریخ والقصص(بی­تا)، به تصحیح ملک‌الشّعرا بهار، تهران، نشر کلاله خاور.
21- محجوب، محمّدجعفر(1371)، آفرین فردوسی، تهران، نشر مروارید.
22- مستوفی، حمدالله(1364)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
23- ـــــــــــــــــ(1336)، نزهة‌القلوب، تهران، انتشارات طهوری.
24- موسوی، سیّدحسن(1372)، واژه‌نامه و گویش گاوکشک، شیراز، نشر نوید.
25- مول، ژول(1369)، مقدّمه بر شاهنامه، ترجمة جهانگیر افکاری، تهران، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
26- مینوی، مجتبی(1381)، «داستان­های حماسی ایران در مآخذی غیر از شاهنامه»، مینوی بر گسترة ادبیّات فارسی، به کوشش ماه منیر مینوی، تهران، نشر توس.
27- نیرومند، محمّدباقر(1355)، واژه نامه­ای از گویش شوشتری، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان ایران.
28- هفت لشکر(طومار جامع نقّالان)(1377)، به تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
29- هینلز، جان(1386)، شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران، نشر چشمه.
ب)مقالات:
1- آیدنلو، سجّاد(1383)، «بررسی فرامرزنامه»، نامة پارسی، ش33، صص 198-175.
2-ــــــــــــــ(1388)، «هفت خان پهلوان»، نشریة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، ش26، صص27-1.
3- حسام­پور، سعید و عظیم جبّاره ناصرو(1388)، «روایتی دیگر از برزونامه»، بوستان ادب، شمارۀ دوم، صص101-69.
4- خالقی مطلق، جلال(1361)، «فرامرزنامه»، ایران نامه، ش1، صص45-22.
5- ریاحی زمین، زهرا و عظیم جبّاره(1390)، «آمیزش اسطوره و حماسه در روایتی دیگر از بانوگشسب‌نامه»، ش 18، صص170-145.
6- کهدویی محمّدکاظم و بشیر علوی(1390)، «بررسی فرامرزنامه و داستان فرامرز در شاهنامه»، ش20، صص268-245.
7- نحوی، اکبر(1381)، «ملاحظاتی دربارة فرامرزنامه و سرایندة آن»، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 164، صص 136-119.
ج)منابع لاتین:
1-De blois, francois, “epics”, iranica, vol. 8, 1998, pp. 474-477.
2-Barthlome, chr.(1961) atiraniches wörterbuch, berlin.